در باره ی شیخ ابوالحسن خرقانی
عارف بزرگ قرن چهارم و پنجم هجری
از چهره های بسیار درخشان عرفان ایرانی است که در آزاد اندیشی ومردم گرائی جهانی و وسعت نظر انسانی و تفکر والای عرفانی ممتاز و کم نظیر است.
گفتار وکردار این عارف کیهان گرای ایرانی که در نیمه دوم قرن چهارم و اوایل قرن پنجم هجری در خرقان قومس « کومش » استان کنونی سمنان می زیسته است.
در طی گذشت نزدیک به یکهزار سال همواره مورد توجه و دقت و مطالعه و سرمشق عارفان و شاعران ومتفکران و محققان بوده است.
وی در سال 351 یا 352 هجری در قصبه خرقان قومس از توابع بسطام متولد شده و در روز سه شنبه دهم محرم (عاشورا) سال
425هجری در هفتاد و سه سالگی در همان قصبه خرقان جهان را بدرود گفته است.
مشهور است که علاوه بر هم شهری وی یعنی بایزید بسطامی عارف بزرگوار و عالی مرتبه قرن دوم و سوم هجری که شیخ و مقتدای حال جذبه و تفکر او بوده است،
مانند عارف معروف معاصر خود شیخ ابوسعید ابوالخیر
خرقه ارشاد و طریقت از شیخ ابوالعباس احمد بن محمد
عبدالکریم قصاب آملی داشته است.
در منقولات و حکایات باقی مانده،آمده است که شیخ ابوسعید ابوالخیر عارف مشهورو ابوعلی سینا فیلسوف نامی و ناصر خسرو قبادیانی علوی،شاعر و متفکر ایرانی که معاصر شیخ ابوالحسن خرقانی بوده اند به خرقان رفته و با وی صحبت داشته و مقام معنوی او را ستوده اند.
و نیز گفته اند که سلطان محمود غزنوی پادشاه مقتدربه دیدار شیخ ابوالحسن خرقانی رفته و از وی کسب فیض کرده و نصیحت خواسته است.
از شاگردان ممتاز و مشهور شیخ ابوالحسن خرقانی،خواجه عبدالله انصاری عارف قرن پنجم هجری است که سالها در خرقان زیسته و از انفاس پر برکت شیخ ابوالحسن خرقانی کسب فیض و معلومات کرده است.
در مورد ارتباط معنوی بایزید بسطامی عارف قرن دوم و سوم
هجری با شیخ ابوالحسن خرقانی که از وفات بایزید234 هجری تا تولد شیخ ابوالحسن 351 یا 352 هجری،یکصد و هفده یا هیجده سال فاصله است مطالب زیادی در آثار نویسندگان و محققان به ویژه عارفان قرنهایبعد آمده است، که قابل توجه و تأمل می باشد.
بدیهی است اینگونه ارتباطات آشکار مؤید بقای روح و استمرار و انتقال هویت و معنویت پنهان از چشم ظاهربین بشری است؛ که فهم ضعیف و محدود ما به ندرت قادر به درک جلوه هایی از آن می باشد.
شیخ فرید الدین عطار نیشابوری عارف بزرگ
قرن ششم و هفتم هجری در این باره می نویسد:آن بحر اندوه ، آن راسخ تر از کوه ، آن آفتاب آلهی ، آن آسمان نامتناهی ،
آن عجوبه ربانی ، قطب وقت ابوالحسن خرقانی ، رحمه الله علیه،
سلطان سلاطین مشایخ بود و قطب اوتاد و ابدال عالم بود،وپادشاه اهل طریقت و حقیقت بود ، و متمکن کوه صفت و متعین و دایم"به دل"در حضور و مشاهده ،و به تن در ریاضت و مجاهده بود ،و صاحب اسرار حقایق بود و عالی همت و بزرگ مرتبه بود ،و در حضرت ِ عزت آشنایی عظیم داشت ،
و در گستاخی کر و فری انبساطی بود چنانک صقت نتوان کرد.
نقل است که شیخ بایزید هر سال یک نوبت به زیارت دهستان شدی بسر ریگ که آنجا قبور شهداست،چون بر خرقان گذر کردی باستادی و نفس برکشیدی،مریدان از وی سئوال کردند که شیخا ما هیچ نمی شنویم؛گفت: آری که از این دیه دزدان بوی مردی می شنوم،مردی بود نام او علی و کنیت او ابوالحسن؛
به درجه از من پیش بود،بار عیال کشد و کشت کند و درخت نشاند.
هم چنین در مورد توجه و ارتباط متقابل شیخ ابوالحسن خرقانی به بایزید بسطامی ومدد جستن از تربت او شیخ فرید الدین عطار نیشابوری می نویسد:
نقل است که شیخ ابوالحسن در ابتدا دوازده سال در خرقان نماز خفتن بجماعت کردی و روی بخاک بایزید نهادی و بسطام آمدی، 3 فرسنگ و باستادی و گفتی بار خدایا از آن خلعت که بایزید را داده ای ابوالحسن را بویی ده و آنگاه باز گشتی،
وقت صبح را بخرقان باز آمدی و نماز بامداد بجماعت
به خرقان دریافتی بر طهارت وضوی نماز خفتن.
گویند شیخ ابوالحسن خرقانی بر سر در خانقاه خود نوشته بود:
« هر کس که در این سرا درآید نانش دهید و از ایمانش مپرسید.
چه آنکس که بدرگاه باری تعالی به جان ارزد،
البته بر خوان بوالحسن به نان ارزد.»
جلال الدین محمد بلخی مولوی عارف بزرگ قرن هفتم هجری،
در دفتر چهارم مثنوی،نظریه و گفتار شیخ ابوالحسن خرقانی
را درباره پیش بینی جزئیات وجود و ظهورخود توسط بایزید بسطامی در یکصد و تقریبا بیست سال چنین سروده است:
هـمچـنـان آمـد کـه او فـرمـوده بـود
بـوالـحـسـن از مـردمـان آن را شـنـود
که: حـسـن بـاشـد مـریـد و امتم
درس گـیـرد هـر صـبـاح از تـربــتــــم
گفت: من هم نیز خوابش دیده ام
وز روان شـیـخ ایـــــن بـشـنـیـده ام
هر صباحی رو نـهـادی سوی گور
ایـسـتـادی تـا ضـحـی انـدر حـضـــور
یـا مـثـال شـیـخ پـیـشش آمـدی
یا که بی گفتی شکالش حل شدی
تـا یـکـی روزی بـیامـد بـا سـعـود
گـورهـا را بـرف نـو پـوشـیـده بـــــود
تـوی بـر تـو بـرفـهـا همچون علم
قـبه قـبه دید و شـد جـانـش بـغـــم
بـانگش آمد از حظیره شیخ حی
هـا انـا ادعـوک کـی تـسـعی الــــی
هین بیا این سو، بر آوازم شتاب
عـالم از برف است روی از من متاب
حال او زآن روز شد خوب و بدید
آن عجایـب را کـه اول مــــی شـنید
خواجه عبدالله انصاری "پیر هرات" عارف بزرگ قرن پنجم هجری و گوینده رسائل مقالات و مناجات های خوش آهنگو دلنشین و سوزناک و سراپا هنر عرفانی از شاگردان و مریدان خاص شیخ ابوالحسن خرقانی بوده است.وی سالها در خرقان بسر برده و در خانقاه خرقان از محضر پر برکت شیخ ابوالحسن خرقانی کسب فیض کرده تا بسر حد کمالات معنوی نائل شده است.
چنانکه خود گفته است:
« مشایخ من در حدیث و علم و شریعت بسیارند.اما پیر من در تصوف و حقیقت شیخ ابوالحسن خرقانی است و اگر او را ندیدمی کجا حقیقت دانستمی.»
خواجه عبدالله انصاری در مناجات و مقالات خود درباره درک فیض از مکتب شیخ بزرگ خرقان چنین آورده است:
عبدالله مردی بود بیابانی،
میرفت بطلب آب زندگانی،
ناگاه رسید به شیخ ابوالحسن خرقانی،
دید چشمهً آب زندگانی،
چندان خورد که از خود گشت فانی،
که نه عبدالله ماند و نه شیخ ابوالحسن خرقانی،
اگر چیزی میدانی من گنجی بودم نهانی،
کلید او شیخ ابوالحسن خرقانی.
محراب این بنا که متعلق به دوره ایلخانی است
از جمله مهمترین بخشهای بنای فعلی این آرامگاه محسوب می‌شود .
از اقوال شیخ بزرگوار؛
خدای را آنجا دیدم که خود را ندیدم .
******
سفر پنج است :
اول به پای
دوم به دل
سوم به همت
چهارم به دیدار
پنجم در فنای نفس .
******
چون نیستی خویش به وی دهی
او نیز هستی خویش به تو دهد .
******
آن کس که نماز کند و روزه دارد
به خلق نزدیک بود
و آن کسی که فکرت کند به خدای.
******
عافیت در تنهائی یافتم
و سلامت در خاموشی .
******
گروهی خواستند و ندادندشان و گروهی نخواستند و بدادندشان.
هیچ طاعت بزرگ تر از آن ندیدم که بدی با نیکی در افتاده بود و تو او را از آن باز داری.
******
آن راه که به بهشت می رود نزدیک است ، و راه که به خدای می شود دورست.
******
خدای را آنجا دیدم که خود را ندیدم .
آنچ با خلق بگفتم در خورد ِ عقل ایشان بگفتم.
از آن باید بودن که روز به شب آوری چنانکه حق پسندد
و شب به روز آوری چنانکه حق پسندد.
که بوالحسن هیچ مخلوقی را به استادی نگرفته است ،
استاد ِ وی حق بوده است.
بوالحسن معرفت پنجاه و یک مرد دارد که بایزید ازیشان یکی بود
که بوالحسن را هرگز مرید نبود زیرا آن که مدعی نبود وی گوید:" الله و بس. "
تا خلقان با وی زندگانی توانند کرد و این کمترین هیبتی بُوَد که مومن را داده بُوَد.
هر اندیشه که به کرامت رسید کرامت را نیست کرد به هزار
کرد به هزار دیدار بنگریستم.
به یک دیدار هر چه دون ِ او بود بسوخت ،
در آن نهصد و نود و نه که آنجا با تو صفت پدید نیست.
بوالحسن روی به حق همی کند " این را مشتری نِیَم ، مرا تو می بایی ".
که روز ِ قیامت بر کناره دوزخ بایستد و هر که را به دوزخ می فرستد
وی دستش می گیرد و از حق می خواهد و به بهشت می بَرَد.
و سلطنت و قدرت به وی دهد.
بوالحسن را دیداری داده است که هر نیک مردی که بوده اند
و خواهند بود تا قیامت ، مقام ِ ایشان دیده است.
سپاس خدای را که دل از دنیا برداشتم به حق بُردم.
