فولکلور(بخشی از کتاب مونوگرافی بناب) به قلم میرحسین دلداربناب

فولکلور (ادبیّات شفاهی مردم)

دستاوردها و آفرینش­های ذوقی و هنری و فکری و معنوی هر ملّتی که از نسل‌های گذشته سینه به سینه و دهان به دهان بطور شفاهی «آغیزدان - آغیزا» منتقل شده است را فولکلور می‌گویند.

با مطالعه‌ی فولکلور هر قومی می‌توان به عمق احساسات، تأمّلات فکری – فلسفی، زیبایی­شناسی، اندیشه‌ها و باورهای آن قوم پی برد و فراز و نشیب زندگی مادّی و معنوی و تاریخی و سرگذشتش را بررسی،  بازخوانی و بازسازی کرد.

ادبیّات شفاهی هر قومی، سلف ادبیّات مکتوب آن قوم به شمار می­رود. از این نظر در روزگاران بسیار کهن، هر قومی کیستی و چیستی خود را با ادبیّات شفاهی خود به جهان و جهانیان عرضه داشته است.

این نوع ادبیّات، از پیشینه­ای به درازای پیدایی زبان برخوردار است.

از آن جایی که هر نوع تفکّر و اندیشه­ای به مدد کلمات امکان می­یابد، لذا اوّلین بارقه ­های اندیشه­ورزی را نیز در این نوع ادبیّات می­توان سراغ گرفت.

با پیدایش زبان و به تبع آن ادبیّات شفاهی، انسان­ها زیستنی هستی ­مند، اندیشه­ورزانه، هدف­دار، هویّت ­مدارانه، منطقی و آگاهانه را با استفاده از عنصر خیال، عاطفه و کلام در پیش گرفته­ اند.

پیدایش زبان امکاناتی را برای بشر فراهم نموده است که از دسترس هر موجود دیگری غیر از انسان خارج بوده است.

انسان به واسطه ­ی زبان، درد جان سوز هبوط از فردوس برین را به شیرینی عروج عارفانه تبدیل کرده است.

سیری از فرش تا عرش. پرواز مرغ جان در هوای سیمرغ نهان. بال گشودنی از خاک تا افلاک. معراجی با براق کلمات تا عوالم لمعات. بار کردن اندوه ازلی بر گرده­ی واژگان. صید گوهر دانایی. باریابی به حریم دوست. قطره ­ای گمشده در آرزوی دریا.

زبان لطیفه ­ای است غیبی که با ترانه ­های شیرین و بها نه ­های رنگین، سنگینی داستان هبوط را سبک­تر نموده و قفس تن را برای مرغ جان تحمّل کردنی ­تر ­ساخته است.

بدون تردید ادبیّات به مثابه­ ی خون تازه ­ای است که در رگ­ های زندگی جریان یافته و ملّت­ ها را سرپا نگه می­ دارد. به همین سبب تاریخ واقعی ملل را باید در ادبیّات آنان جستجو کرد.  

کنکاش یک پژوهشگر مردم­ شناس در چند و چون فرهنگ شفاهی مردم، کمتر از جستجو و کاوش یک گذشته ­پژوه و باستان ­شناس خبره در اعماق و زوایای یک اثر سترگ باستانی نیست.

اگر باستان­ شناس دانشمند در صدد است به مدد محسوسات، نقبی به هزار­توی ذهن و اندیشه و ذوق گذشتگان بزند، پژوهشگر مردم ­شناس نیز به کمک فرهنگ شفاهی باز مانده از پس هزاره ­ها به شناسایی ظرایف و طرایف ذوقی و ذهنی و خیالات دور و دراز و زیبایی شناسی و باریک بینی مردمان دیرزیسته ­ی روزگاران کهن می ­پردازد.

چه بسا که حاصل تأمّل و تعمّق یک پژوهشگر مردم ­شناس بر روی واژه ­ای یا عبارتی یا مثلی یا کنایه­ای و از این قسم، نتیجه ­ی زیبایی­ شناختی، روان­شناختی و انسان­ شناختی عظیمی در بر داشته باشد.

یافتن یک عبارت و اصطلاح و ایماژ متروک یا رو به فراموشی، کمتر از یافتن یک عتیقه ­ی زیرخاکی گران سنگ نیست، چرا که هر دو آیینه ­ی تمام نمای ذوق، هنر، احساس و اندیشه­ ی گذشتگان در گذشته است و حلقه­ ی ارتباط بین نسل حاضر با نیاکان دیر زیسته­ ی خویش می­ باشد.

با این نگرش، پژوهش­ های مردم­ شناختی در حوزه­ ی فولکلور اهمّیّتی چند برابر می­ یابد.

فرهنگ شفاهی هر ملّتی واکنش ­های دقیق، ظریف، جلوه­ گاه عظیم و درخشان خیالات باریک، ذوق­ های لطیف و اندیشه ­های عمیق آن ملّت است، در مواجهه با اتّفاقات و وقایع زندگانی در پهنه­ ی عظیمی به بلندای روزگار.

ادبیّات شفاهی از آن جایی که سلف و زیربنای ادبیّات نوشتاری می­ باشد لذا ادبیّات هر تیره و تباری - چه از نوع شفاهی و چه از نوع  نوشتاری آن-  اعلام موجودیّتی است جدّی و در انداختن طرحی نو و ساختن جهانی آرمانی و سرشار از عواطف لطیف انسانی و خیالات ظریف و بدیع است که از تلخی واقعیّات زندگی می­ کاهد و زیستن را امکان پذیر می­ کند.

نسبت و جایگاه هر قوم و ملّتی در جهان با فرهنگ و ادبیّات او شناخته ­شده و رقم می­ خورد.

ادبیّات آن طرفه نگاری را می­ ماند که دیدارش نه تنها نظربازان را از خود بی­خود می­ کند بلکه رخنه در دین و ایمان پارسایان از دنیا بریده می­ اندازد.   

در یک کلام ادبیّات به معنای عام و شکل شفاهی آن در معنای خاص به لحاظ پیشینه ­ی بسیار دیرینه ­اش، طومار بلندبالا و کارنامه­ ی مستند ذوق ­شناسی، معرفت ­شناسی، زیبایی ­شناسی، نگاه به جهان پیرامون، هستی ­شناسی، چیستی، کیستی و تبارنامه ­ی انسانی هر قوم و ملّتی است. 

بخشی از کتاب مونوگرافی بناب به قلم میرحسین دلداربناب

#دلداربناب