اندیشه

فرهنگی، ادبی، تاریخی، هنری، طنز

اندیشه

فرهنگی، ادبی، تاریخی، هنری، طنز

اندیشه

درباره مدیر:
میر حسین دلدار بناب
متولد 1346 بناب مرند
پژوهشگر

بایگانی
آخرین نظرات
پیوندها
۱۲
فروردين

شاه داغیم ، چال پاپاغیم ، ائل دایاغیم ، شانلی سهندیم ،

باشی طوفانلی سهندیم.

باشدا حیدر بابا تک قارلا – قیروولا قاریشیب سان ،

سون ایپک تئللی بولود لارلا افقدا ساریشیب سان ،

ساواشارکن باریشیب سان.

گؤیدن الهام آلالی سِئرّی سماواته دئیه رسن ،

هله آغ کورکی بورون ، یازدایاشیل دؤن دا گئیه رسن ،

قورادان حالوا یئیه رسن.

دؤشلرونده سونالار سینه سی تک شوخ ممه لرده ،

نه شیرین چشمه لرین وار.

او یاشیل تئللری ، یئل هؤرمه ده آینالی سحرده ،

عشوه لی ائشمه لرین وار.

قوی یاغیش یاغسادا یاغسین ،

سئل اؤلوب آخسادا آخسین ،

یانلاروندا دره لروار ،

قوی قلمقا شلارین اوچسون فره لرله، هامی باخسین ،

دؤشلرونده هئره لروار ،

او ، اتک لرده نه قیزلار یاناغی لاله لرین وار ،

قوزولار اؤتلایاراق ، نی ده نه خؤش ناله لرین وار ،

آی کیمی هاله لرین وار.

گول چیچکدن بزه ننده ، نه گلین لر کیمی نازین ،

یئل اسنده او سولاردا نه ده رین راز-نیازین ،

اؤینایارگوللو قوتازین.

تیتره ییر ساز تئلی تک شاخه لرین چایدا- چمنده ،

یئل اؤ تئللرده گزه نده ، نه کؤراؤغلی چالی سازین ،

اؤرده گون خلوت ائدیب گؤلده پری لرله چیمنده ،

قول- قاناددان اونا آغ حوله آچار غمزه لی قازین .

قیش گئده ر ، قوی گله یازین.

هله نؤروز گولی وار ، قار چیچگین وار ، گله جکلر ،

سئل – یاغیشدا یویونارکن ده گونش له گوله جکلر ،

اؤزلرین تئز سیله جکلر.

قیشدا کهلیک هوسی له ، چؤله قاچدیقجا جوانلار.

قاردا قاقیلدایاراق نازلی قلمقاشلارین اؤلسون!

یاز ، اودؤشلرده ناهار منده سین آچدیقجا چؤبانلار ،

بوللی ، سودلی سورولر ، دادلی قاووتماشلارین اؤلسون!

آد آلیب سندن اؤ شاعر کی ، سن اؤندان آد آلارسان ،

اونا هر داد وئره سن ، یوز او مقابل داد آلارسان ،

تاریدان هر زاد آلارسان.

آداش اولدوقدا ، سن اونلا ، داها آرتیق اوجالارسان ،

باش اوجالدیقجا دماوند داغیندان باج آلارسان ،

شئر الیندن تاج آلارسان!

اودا شعرین ، ادبین شاه داغیدیر ، شانلی سهندی ،

اودا سن تک ، آتار اولدوزلارا شعریله کمندی ،

اودا سیمرغ دن آلماقدادی فندی ،

شعر یازاندا قلمیندن باخاسان دُر سپه لندی ،

سانکی اولدوزلار الندی ،

سؤز دئینده گؤروسن قاتدی گولی ، پسته نی قندی ،

یاشاسین شاعر افندی!

او نه شاعر ، کی داغین وصفینه مصداق اونو گؤردوم ،

من سنون تک اوجالیق مشقینه مشّاق اونو گؤردوم ،

عشقه ، عشق اهلینه مشتاق اونو گؤردوم .

او نه شاعر ، کی خیال مرکبینه شووشیغایاندا ،

او نهنگ آت آیاغین تؤزلی بولودلاردا قویاندا ،

لوله لنمکده دی یئر – گؤی ، نئجه طومار ساریاندا ،

گؤره جکسن او زاماندا :

نه زامان وارسا ، مکان وارسا کسیب بیچدی بیر آندا ،

کئچه جکلر ، نه بویاندا ، نه اویاندا ،

نه بیلیم قالدی هایاندا؟

باخ نه حرمت وار اونون ئؤز دئمیشی توک پاپاغیندا ،

شعرینین تاجی اگیلمیش باشی دورموش قاباغیندا ،

باشینا ساوریلان اینجی ، چاریق اولموش آیاغیندا ،

وحی دیر شعری ، ملک لردی پئچیلدیر قولاغیندا.

شهدی وار بال دوداغیندا.

اودا داغلار کیمی شأنینده نه یازسام یاراشاندیر.

اودا ظالم قؤپاران قارلا ، کولک له دوروشاندیر.

قودوزا ، ظالیمه قارشی سینه گرمیش ، ووروشاندیر.

قودوزون کورکونه ، ظالیم بیره لر تک داراشاندیر.

آمما وجهینده فقیر خلقی اگیلمیش سوروشاندیر.

قارا ملتده هنر بولسا ، هنر له آراشاندیر.

قارالارلا قاریشاندیر،

ساریشاندیر!

گئجه حققین گؤزودیر ، طور تؤره تمیش اؤجاغیندا ،

اری ییب یاغ تک اورکلردی یانیرلار چیراغیندا ،

می ، محبتدن ایچیب لاله بیتیبدیر یاناغیندا ،

او بیر اوغلان کی ، پری لر سو ایچه رلر چاناغیندا ،

اینجی قاینار بولاغیندا ،

طبعی بیر سئوگلی بولبول کی ، اوخور گول بوداغیندا ،

ساری سونبول قوجاغیندا ،

سولار افسانه دی سؤیله ر اونون افسونلی باغیندا ،

سحرین چنلی چاغیندا.

شاعرین ذوقی ، نه افسونلی ، نه افسانه لی باغلار ،

آی نه باغلار ، کی «الف لیلی» ده افسانه ده باغلار.

اود یاخیب ، داغلاری داغلار ،

گول گوله رسه بولاغ آغلار.

شاعرین عالمی اؤلمه ز ، اونا عالمده زوال یؤخ ،

آرزیلار اوردانه خاطیرلیه امکاندی ، محال یوخ ،

باغ جنت کیمی اوردا «بو حرام دیر ، بو حلال » یوخ ،

او محبتده ملال یوخ ،

اوردا حال دیر ، داها قال یوخ!

گئجه لر اوردا گوموشده ندی ، قیزیلدان نه گونوزلر ،

نه زمرد کیمی باغلاردی ، نه مرمر کیمی دوزلر ،

نه ساری تئللی اینه کلر ، نه آلا گؤزلو ئوکوزلر ،

آی نئجه آی کیمی اوزلر؟!

گول آغاجلاری نه طاووس کیمی چترین آچیب الوان ،

«حلله» کروانیدی چؤللر ، بزه نر سورسه بو کروان ،

دوه کروانی ده داغلار ، یوکی اطلس دی بو حیوان ،

صابرین شهرینه دؤغرو ، قاطاری چکمه دی سروان ،

او خیالیمده کی شیروان!

اوردا قاردا یاغار آمما ، داها گوللر سولا بیلمز ،

بو طبیعت ، او طراوتده محال دیر ، اولا بیلمز ،

عومر پیمانه سی اوردا دولا بیلمه ز .

او افقلاردا باخارسان نه ده نیزلر ، نه بوغازلار ،

نه پریلر کیمی قوشلار قؤنوب ، اوچماقدا نه قازلار

گؤلده چیممکده نه قیزلار.

بالیغ اولدوز کیمی گؤللرده ، ده نیزلرده پاریلدار ،

آبشار مرواری سین سئل کیمی تؤکدوکده خاریلدار ،

یئل کوشولدار ، سو شاریلدار.

قصرلر واردی قیزلدان ، قالالار واردی عقیق دن ،

«رافائیل» تابلوسی تک ، صحنه لری عهد عتیق دن ،

دویماسان کؤهنه رفیق دن.

جنتین باغلاری تک ، باغلاری نین حور و قصوری ،

دوزولوب غرفه ده ، ایواندا ، جواهر کیمی حوری ،

الده حوری لری نین جام بلوری ،

تونگونون گول کیمی (صهبای طهوری) .

نه ماراقلار کی ، آییق گؤزلره رؤیادی دئییرسن ،

نه شافاقلارکی ده رین باخمادا دریادی دئییرسن ،

اویدوران جنت مأوادی دئییرسن!

زهره نین قصری بریلیان ، حصاری اینجی دی ، یاقوت ،

قصر جادودی ، مهندسلری ، هاروت ایله ، ماروت ،

اوردا «مانی» دایانیب قالمیش او صورتلره مبهوت ،

قاپی قوللوقچو سی هاروت!

اوردا شعرین ، موزیکون منبعی سرچشمه دی قاینار ،

نه پریلر کیمی فواره دن افشان اولوب اوینار ،

شاعر آنجاق اونو آنلار!

دولو مهتاب کیمی استخردی فواره لر ایله ،

ملکه اوردا چیمیر ، آی کیمی مهپاره لر ایله ،

گوللو گوشواره لرایله .

شعر و موسیقی شاباش اولمادا ، افشاندی پریشان ،

سانکی آغ شاهی دیر اولماقدا گلین باشینا افشان ،

نه گلین لر کی نه انلیک اوزه سورترله ، نه کیرشان ،

یاخا ، نه تولکی نه دووشان!

آغ پری لر ، ساری کؤینکلی بولودلاردان انیرلر ،

سود گؤلونده ملکه ایله چیمیرکن سئوینیرلر ،

سئوینیرلر ،ئویونورلار.

قووزایاندا هره الده دؤلو بیر جام آپاریرلار ،

سانکی چنگی لره ، شاعر لره الهام آپاریرلار.

دریا قیزلارینا پیغام آپاریرلار.

ده نیزین ئورتوگی ماوی ، افقین سقفی سماوی ،

آینادیر ، هر نه باخیرسان : یئر اولوب گؤیله مساوی ،

غرق اونون شعرینه راوی.

غرفه لر ، آی – بولود آلتیندا اؤلار تک گؤرونورلر ،

گؤز آچیب یومما ، چیراغلار کیمی یاندیقدا سؤنورلر ،

صحنه لر چرخ فلک تک بورولوب ، گاهدا چؤنورلر ،

کؤلگه لیکلر سورونورلر.

زهره ایواندا الهه شینیلینده گؤرونورکن ،

باخاسان حافظی ده اؤردا جلالتله گؤره رسن ،

نه سئوه رسن.

گاه گؤره ن حافظ شیراز ایله ایواندا دوروبلار ،

گاه گؤره ن اؤرتادا شطرنج قورارکن اؤتوروبلار ،

گاه گؤره ن سازایله ، آوازایله اگلنجه قوروبلار ،

سانکی ساغرده ووروبلار.

خواجه الحان اؤخویاندا ، هامی ایشدن دایانیرلار ،

او نو الرله پری لر گاه اویوب ،گاه اؤیانیرلار ،

لاله لر شعله سی ، الوان شوشه رنگی بؤیانیرلار ،

نه خومار گؤزله یانیرلار.

قاناد ایستیر بو فضا ،قؤی قالا طرلانلی سهندیم ،

ائشیت اؤز قصه می ، دستانیمی ، دستانلی سهندیم:

سنی «حیدربابا» اؤل نعره لریله چاغیراندا ،

او سفیل داردا قالان ، تولکو قووان شئر باغیراندا

شیطانین شیللاغا قالخان قاطیری نوخدا قیراندا ،

«دده قورقود» سسین آلدیم ، دئدیم: «آرخامدی» ایناندیم.

آرخا دوردیقدا «سهندیم» ساوالان تک هاوالاندیم ،

سئله قارشی قؤوالاندیم.

« جؤشغونون»دا قانی داشدی ،منه بیر هایلی سس اؤلدی ،

هر سسیز بیر نفس اولدی.

باکی داغلاری دا ، های وئردی سسه ، قیها اوجالدی ،

او تایین نعره لری سانکی بو تایدان دا باج آلدی ،

قورد آجالدیقجا قؤجالدی.

«راحمین» نعره سی قؤوزاندی دئیه ن تؤپلار آتیلدی ،

سئل گلیب نهره قاتیلدی.

«رستمین» تؤپلاری سسلندی دئیه ن بؤملار آچئلدی ،

بیزه گول – غنچه ساچیلدی

« قؤرخما گلدیم! » دئیه ، سسلرده منه جان دئدی قارداش ،

منه جان – جان دئیه ره ک ، دشمنه قان قان دئدی قارداش ،

منه سلطان دئدی قارداش

من ده جانیم چئغیریب : جان سنه قربان دئدی قارداش

یاشا اوغلان – سیزه داغدان دلی جیران دئدی قارداش

ائل سیزه قافلان دئدی قارداش !

داغ سیزه اصلان دئدی قارداش !داغلی حیدر بابانین آرخاسی هر یئرده داغ اولدی ،

داغا – داغلار دایاغ اولدی .

آرازیم آینا چیراغ قؤیمادا ، آیدین شافاق اولدی ،

او تایین نغمه سی قؤوزاندی ، اوره کلر قولاغ اولدی ،

یئنه قارداش دئیه ره ک قاچمادا باشلار آیاغ اولدی ،

قاچدیق ، اوزلشدیک آرازدا ، یئنه گؤزلر بولاغ اولدی ،

یئنه غملر قالاغ اولدی .

یئنه قارداش سایاغی سؤزلریمیز بیر سایاغ اولدی ،

وصل ایگین آلمادا ، ال چاتمادی ، عشقیم داماغ اولدی ،

هله لیک غم سارالار کن قارالار دؤندی آغ اولدی ،

آرازین سودگلی داشدی ، قایالیقلاردا باغ اولدی ،

ساری سونبوللره زلف ایچره اوراخلار داراغ اولدی ،

یونجالیقلار یئنه بیلدیرچینه یای – یاز یاتاغ اولدی .

گؤزده یاشلار چیراغ اولدی ،

لاله بیتدی یاناغ اولدی ،

غنچه گولدی ، دوداغ اؤلدی ،

نه صول اولدی ، نه ساغ اولدی!

ائلیمی –آرخامی گؤردوکده ظالیم اووچو قئسیلدی ،

سئل کیمی ظلمی باسیلدی ، زینه آرخ اولدی ، کسیلدی ،

گول گؤزوندن یاشی سیلدی .

تور قوران اووچی آتین قوومادا سیندی گئری قالدی ،

ئؤزی گئتدی ، تورو قالدی .

آمما حیدر بابادا بیلدی کی بیز تک هامی داغلار ،

باغلانیب قول – قولا زنجیرده ، بولودلار اودور آغلار ،

نه بیلیم ، بلکه طبیعت ئوزی نامرده گون آغلار ،

اگری یوللاری آچارکن ، دوز اولان قوللاری باغلار ،

صاف اولان سینه نی داغلار !

داغلارین هر نه قوچی ، طرلانی ، جئیرانی ، مارالی ،

هامی دوشگون ، هامی پوزغون ، سینه لر داغلی ، یارالی ،

گون آچان یئرده سارالی !

آمما ظن ائتمه کی داغلار یئنه قالخان اولاجاقدیر ،

محشر اولماقدادی بونلار ، داها وولقان اولاجقدیر ،

ظلم دونیاسی یانارکن ده تیلیت قان اولاجاقدیر !

وای...! نه طوفان اولاجاقدیر !

دئدین : آذر ائلی نین ، بیر یارالی نیسگیلی یم من ،

نیسگیل اولسام دا ، گولوم ! بیر ابدی سؤیگولی یم من ،

یاد منی آتسا دا، ئوز گلشنیمین بولبولی یم من ،

ائلیمین فارسیجادا ،دردینی سؤیله ر دیلی یم من ،

حققه دوغرو نه قارانلیق ایسه ، ائل مشعلی یم من ،

ابدیت گولی یم من !نیسگیل اول چرچیه قالسین کی ، جواهیر نه دی قانمیر ،

مدنیت ده بین ایلیر بدویت ، بیر اوصانمیر ،

گون گئدیر ، آزقالا باتسین ، گئجه سیندن بیر اویانمیر ،

بیر ئوز احوالینه یانمیر !

آتار انسانلیغی ، آمما یالان انسابی آتانماز ،

فتنه قووزانماسا بیر گون گئجه آسوده یاتانماز ،

باشی باشلاره قاتانماز !

آمما مندن ساری ، سن آرخایین اؤل ، شانلی سهندیم ،

ده لی جئیرانلی سهندیم .

من داها عرش علاکؤلگه سی تک باشدا تاجیم وار ،

الده موسی کیمی فرعونه غنیم ، بیر آغاجیم وار ،

حرجیم یوخ ، فرجیم وار

من علی اوغلویام ، آزاده لرین مردی ، مرادی ،

او ، قارانلیقلارا مشعل ،

او ، ایشیقلیقلارا هادی ،

حققه ، ایمانه منادی !

باشدا سینماز سپریم ، الده کوتلمز قلجیم وار !

  • میر حسین دلدار بناب
۲۷
اسفند
 

خوابنامه

از قدیم و ندیم در افواه جاری بوده است که ؛ خواب دیدی خیر باشد! و در خواب بسی حکمت هاست و گاه باشد که خواب نشانه ای باشد از عوالمی دیگر و...

شبی از شب ها که تا دیر وقت بیدار بودم و طبق عادتی/مرضی/ دیرین مشغول مطالعه ، کتاب در دست خوابم برده بود که عبید رحمة الله رابه خواب دیدم. - شتر در خواب بیند پنبه دانه - بر خلاف تصور ذهنی ام ،قیافه ی وی بسیار نورانی و درخشان بود و نور آن به آسمان تلألو می کرد.

عبید که گویی تعجب مرا دریافته بود لبخند زنان پرسید، چیزی شده است؟یعنی چیز حیرت انگیزی دیده ای؟ با تردیدگفتم نه، اما! گفت: اما چه؟ با تمجمج گفتم: والله حقیقتش اینجوری اش را دیگر انتظار نداشتم! باز گفت: چه جوری اش را؟ با تردید گفتم: آخه با آن همه هجو و هزل و فحش و ناسزا گمان نمی کردم ، شما را با این هیبت روحانی و معنوی مشاهده کنم! سری تکان داد و گفت: باز هم مشکل همیشگی ، حکم به ظاهر، امان از دست شما ظاهربین ها! گفتم:خب ما که علم غیب نداریم!چه می شود کرد؟ با دل آزردگی گفت:حداقل اینکه اگر راهی به باطن نیست ، حمل بر خیر و صلاح که می توان کرد! گفتم: قول می دهم از این به بعد زود قضاوت نکنم!

با خوشحالی گفت:من در زمانه ای زیستم که غیر از طنز و هزل و هجو راهی برای اصلاح پلشتی های زمانه نمانده بود و از آنجایی که به قول قدما ؛آخر الدوا ءالکی به آن سبب داروی تلخ طنز را با جد و هزل و هجو به هم آمیختم تا امراض زمانه را درمان نمایم، و مانند فصادی نیشتر به رگ چرک و فساد آن زدم تا بیمار را از هلاکت نجات دهم !شیوه ای که تا به امروز -البته به سبک و سیاق من! - متروک و مندرس مانده است .پرسیدم چاره چیست؟ با کمی تأمل گفت: ادامه ی راه. گفتم: کار بسیار مشکل و طافت سوزی است!گفت:کارهای بزرگ ،مردان بزرگ می طلبد. دستپاچه گفتم:مطمئنا منظورتان که من نیستم! با زرنگی خاص خودش گفت: چرا که نه! مانند مستی محتسب دیده ، هاج و واج نگاهش کردم و گفتم: از قدیم گفته اند: کار هر بز نیست خرمن کوفتن... گاو نر لازم است و از این حرف ها...گفت : این هم از آن سخنانی است که بعضی ها ، مخصوصا در گوش مردم خوانده اند تا اعتماد به نفس را از آنها بگیرند و خودشان چند صباحی بیشتر نان نادانی مردم را بخورند! با تردید و دو دلی پرسیدم چاره چیست؟ گفت: ادامه ی راه ...

با صدای مؤذن از خواب بیدار شدم. هنوز چهره ی نورانی عبید مقابل چشمانم بود. بسیار خسته بودم و حال کسانی را داشتم که از سفری طولانی برگشته باشد منتهی سفری در زمان . صدای عبید را با طنینی خاص به وضوح در گوشم حس می کردم ،ادامه ی راه،ادامه ی راه...

و به راستی چه راه پر پیچ و خم و مخاطره آمیزی ! اما چه می توانستم کرد؟ مانند کوهنوردی مبتدی که در کوهستانی برفی پا جای پای راهنمای خود می گذارد، به راه افتادم ...اگر چه افتان و خیزان...

و هنوز صدای عبید در گوشه گوشه ی زوایای وجودم طنین انداز است، ادامه ی راه...

هر از گاهی قلم را به دست می گیرم، اما این نه منم که قلم را راه می برد، بلکه قلم است که بر من تسلط دارد و به هر کجا که می خواهد می کشاند ،بی آنکه غمش باشد چه بر سر همراهش می آورد...

رساله ی التعریفات و التغییرات

مقدمه ی مختصر

ال در زبان عربی حرف تعریف است یعنی باعث می شود نکره /ناشناس/ شناخته شود. در رساله ی تعریفات ال هم حکم ابزار تعریف را دارد و هم حکم دسته ای را دارد که به کمک آن می توان کلمات را برداشت و جابجا کرد و احساس من آن است که بی مدد آن شاید نتوان وزن کلمات را تحمل کرد و دیگر اینکه ال خود لباسی برازنده برای طنز است، همین. نکته ی دیگر اینکه در این رساله معانی کلمات از منظر وارونگی و کاربردشان در لسان بعضی ازبشرها مورد توجه قرار گرفته است و هر کسی می تواند معانی رایج دیگر را به تناسب جغرافیای فکری خود بر آنها بیفزاید و صد البته که مبدع و مخترع این فن شریف حضرت عبید زاکانی رحمة الله است و قطعا ما در این میان محلی از اعراب نداریم به درستی که حق تقدم با حضرت وی است که؛الفضل للمتقدم.

الطنز:واکسن جامعه / القلم:ابزار فلاکت و هلاکت / التعارف:تف سربالا / المقام:تکیه بر باد / الزبان:اسباب درد سر/ الغافل:آنکه خدا را فراموش کند/ المسؤل :آنکه دردسترس نباشد/ الرئیس : عقل کل / التلوزیون :سکوی پرتاب/ الماهواره:تخم نفاق / المبایل:ستون پنجم / الاینترنت:نسل سوم تریاک / الکتاب:آنچه نخوانند/ المأمور:همیشه معذور/ المدرک:ورق پاره / الدانشگاه:کارخانه ی تولید مدرک/ الخناس:سخن چین و دوبهم زن / الشاعر:مهندس کلمات/ المتفکر:پای در گل مانده/ الپزشک:پاروی پول/ الهنر:کالای بی خریدار/ المال:عامل سلب آرامش/ الکارمزد:نام دیگر نزول/ الخوشبخت:آنکه زن و فرزند ندارد/ البدبخت:عیالوار مستأجر/ القسم:دست آویز دروغگو / الامین:آنکه هیچکس دوستش ندارد / التنبل:آنکه کار خودبه غیر سپارد / المروت:آنچه یافت نشود/ الایمان:آنچه از دل ها فراری است/ التقوا:همزاد سیمرغ و کیمیا/ السیاست:یک بام و دو هوا / البوقلمون:آنکه به هر رنگی درآید / النیکی:آنچه نکنند / الخیر:آنچه نرسانند/ النعمت:دوست خوب / الشفا:مرگ بیمار / المنتقد:خرمگس معرکه / الاختلاس:آتش در خرمن مردم / التلخ:حرف حق / الشیرین:مجیز و تعریف بیجا / التخلف:وسیله ی ارتقا/ البی هنر:دولتمند/ الکاردان:بله قربان گو/ الکاربلد:آنکه دست چپ از راست نشناسد/ الباکفایت:آنکه هر از بر نداند/ الپول:حلال مشکلات/ الاعتبار:ثروت و مقام/ السواد:عامل بدبختی / الصاحب منصب:ازما بهتران / القناعت:دارایی بینوایان/ القانون:سلاح زورمندان / النادر:انسانیت / الشکستنی:عهد و پیمان / الخوردنی:بیت المال/ الجانکاه:صحبت خودخواه / البخت:زیبای خفته / السخت:زندگی / الگناه:دل شکستن / التباه:دوستی بدخواه / الانسان:جامع الاضداد / العمر:شمارش معکوس/ المرفه:مال مردم خور / السیف:زبان حقیقت گو / المرگ:پایان فیلم زندگی/ الگریه:سوپاپ اطمینان / البرزخ:دوراهی انتخاب / المرام:جنس تاریخ مصرف گذشته/ الوفا:آنچه منسوخ شده است / المروت:آنچه یافت نشود / البازنده:مال اندوز/ الخسیس:خرپول وخرپول /البخشنده:محتاج نان شب / الامتحان:عامل استرس واضطراب / المهمان:حادثه ی غیرمترقبه / الداماد:قوزبالاقوز / الهمکار:زیرآب زن/ الروزنامه:کاغذباطله / الانسان :همیشه درزیان / الروح:مرغ قفس تن/القدرت:ابزارفساد/ الطبیعت:باغ توحید/ الکشاورز:عارف واصل/ الچوپان:مرد حق/ المحبت:داروی دردهای بی درمان/ الرفیق:سنگ صبور/ المیزان:وجدان بیدار/ النادان:از خود راضی/ البیدار:انسان خاکسار/ الزندان:کره ی خاکی / ...

رساله ی التعریفات و التغییرات (۲)

المقام:تکیه بر باد / الفیلسوف:مبتلای عقل / النویسنده:باد به دست / العاقل:تارک المقام / الاستاد:باد در آستین / البازار:جمهوری خودمختار / البنگاهی:شعبده باز / الکارگر:همزاد کار / الهیروشیما:برگ عدم سوء پیشینه امریکا / السمسار:مرده خور / الدوره گرد:قیلوله برهم زن / الهمسایه:آنکه مرغش غاز است / الغیرانتفاعی:اسم بی مسمّا / الدانایی:بلای جان / النادانی:راحت جان / القرض:روسیاهی / القهوه خانه:سالن اجلاس بیکاران / الوام:طوق بدبختی / الضمانت:آغاز دردسر / الهمایش:بازار مکاره ی روده درازی / المهمانی:همایش شکم / الریا:پلّه ی ترقّی / الغریب:حقیقت جو / المغضوب:حقیقت گو / المعروف:رکورد دار اختلاس / الشایسته سالاری:خویشاوندسالاری / الگفتمان:پته روی آب / الانتقاد:مچ گیری / الکم پیدا:وجدان کاری / الفصیح:زبان تملّق / البلیغ:مدح و ثنا / المجاز:تبریک و تهنیت / المحال:واقع بینی / المرسوم:خرده گیری / المتروک:جوانمردی و عیّاری / التنها:مردحق / الکارمند:رکورد دار زیر خط فقر / الدرد لاعلاج:جزم اندیشی / الحیرت:فروتنی دولتمند / الغفلت:صفت واعظان / الغربت:خانه ی سالمندان / الغم:غذای دل / الممنوع:سخن حق / الحرام:کار خیر / الحلال:مال مردم / الدموکراسی:حاکمیّت یک درصد / التوسری:آنچه بخورند / المغرور:تازه به دوران رسیده / المتقلّب:بسازوبفروش / البیت المال:خوان یغما / الرشوه:شاه کلید / الناصح:ناصح بی عمل / البیکران:فکر انسان / الاحسان:کیسه ی خلیفه / الاندیشه:جدال عقل و ذهن / المدارا:کلید خوشبختی / الباهوش:بچّه ی هرکس / البهشت:وقت خوش / الدوزخ:تیرگی درون / الحق:آنچه نگویند / الهنرمند:فلک زده / الخبیث:هزارچهره / الاعتماد:آب در غربال / المعیار:ظاهر خوش / الزندگی:دور باطل / الاشتغال:کالای کمیاب / المتزلزل:قیمت بازار / القیمت:سر به آسمان / الاستعفا:راحت جان / القلّاده:زن و فرزند / الطوق لعنت:مقام و منصب / التوجیه:بدترین اختراع انسان / المعصیت:مردانگی و انسانیّت / المردم:نردبان ترقّی / الپاداش:حقّ السّکوت / المعمول:ناسپاسی / العجیب:حق شناسی / المضحک:پیر توبه کار / الجوانمرد:موجود منقرض / البانک:شریک دزد و رفیق قافله / المفلس:درستکار / الاحتیاج:مردافکن / الآشپز:آنکه آش همه را می پزد / الدلچسب:غیبت مردم / الخالی:جیب کارمند / الباقی:زشت نامی / الفانی:دنیاو مایتعلّقاتش / الخیک:شکم مفت خور / العلم:عامل افلاس / الآفت:خود بزرگ بینی / البلا:خود کم بینی /الزرنگ:خیانت کار / المشنگ:صداقت پیشه / این داستان ادامه دارد...

رساله ی التعریفات و التغییرات (۳)

الحماقت:کار به کاردان سپردن / الریاکار:مار خوش خط و خال / الکافر:آنکه همه را به کیش خود پندارد / المرگ:آش خاله / الصدق:اسباب ملامت / الخاموشی:جواب ابلهان / الاعتماد:مار در آستین پروردن / الفراست:نان به نرخ روز خوردن / الزبان:سر بر باد ده / الانتقاد:تشویش اذهان عمومی / الفضول:نخود هر آش / الریاست:وقت تلف شده / الپخته خوار:کاسه ی داغ تر از آش / النااهل:فرزند نمک به حرام / المدعی:طبل توخالی / الحوصله:آتش زیر خاکستر / السکوت:آرامش قبل از طوفان / القمپز:چک بی محل / الشرافت:مفقودالاثر / التوقع:گدایی پنهان / الطمع:زنجیر اسارت / السواد:نم کشیده / النوشتن:عرق ریزان روح / المطالعه:بیگاری کشیدن از خود / الپژوهش:گور کندن با سوزن / الروشنفکر:تافته ی جدابافته / النویسنده:برج عاج نشین / الخلوت:جایی که آن کار دیگر می کنند / التاریخ:هر چه می خواهد دل تنگت بگو / المورخ:قصه پرداز / البازنده:اهل علم / البرنده:آبکه خورد و برد / الدرویش:شکم باره و مفت خور / الخیال:تفرج گاه شاعران / القبرستان:آخرین ایستگاه / الوسوسه:میل ریاست / الکور:همرنگ جماعت / الهدف:آنچه وسیله را توجیه می کند / الکار:ناگزیری محتوم / الزندگی:جبر ناخواسته / الشرط:تحمیل محترمانه / الفقر:آتش پنهان / الپند:دارویی که برای دیگران تجویز کنند / المعیار:پول و قدرت و مقام / المیزان:شهرت و نام و نشان / الفوت:مقام از دست رفته / العمر:سرمایه ی از دست رفته / الآکبند:مغز خلایق / الرذالت:اسباب ترقی / الشجاعت:عامل جوانمرگی / الرفاقت:باد هوا / المتانت:آنچه یافت نشود / البلا:مهمان ناخوانده / الهمکار:موی دماغ / الموهوم:عدالت / البخت:زیبای خفته / الشانس:همزاد دارایان / المبتلا:رفیق باز / الگدا:آسوده و فارغ / الآزار:صفت مشترک پشت میز نشینان / الدیوانه:آنکه حرف حق گوید / المجنون:آدم درستکار / المغبون:نان حلال خورنده / المقبول:چرب زبان / الشوکران:تردید و ترس / الایمان:آرامش مطلق / النگرانی:فراموشی خدا / الشفا:رهایی از جهل / المرض:حقد و حسد / ال ... ادامه دارد !!!!!!

این بود مختصر گره زلف و ریشی با مولاناعبیدزاکانی رحمت ا... که به امید حق با دیگر بزرگان نیز خواهیم داشت.

امیرحسین ابن امیرمهدی از سلسله ی جلیله ی سادات علوی بناب قدیم موسوم به مین ائو /۱۷/۰۱/۱۳۹۱ هجری شمسی

  • میر حسین دلدار بناب
۱۳
اسفند
در فرهنگ الاشتقاقات والاشتغالات علامه امیر حسین کدخداذیل لغت اشتقاق چنین آمده است؛اشتقاق از ریشه ی شقق که در نهایت به شق ابدال شده است ،هر گونه شق و شکلی راکه به ریشه و شاخه و بوته و برگ و گل و میوه و...واژه ای مربوط می شود ، در بر می گیرد اگر چه لغویون به لغو فقط به ریشه ی فعلی واژگان بسنده نموده اند! - این فقره از آن فقره هایی است که باید مورد جرح و تعدیل و باز خوانی و باز سازی و بازنویسی و بازنگری قرار گیرد - که در این فرهنگ سترگ لحاظ گردیده است.

این نگرش اگر چه در بادی امر کمی عامیانه و غیر علمی و غیر عملی به نظر می رسد اما از آنجایی که کار نشد ندارد، شدنی است و شده است!

برای اینکه هر زبانی زایایی خود را حفظ کند ناگزیر از نوآوریهایی است که باید به آن تن دردهد، چنانکه در مورد افراد نیز معمول است ، فی المثل برای نجات زندگی شخصی گاه مجبورند قلبی یا کبدی یا کلیه ای یا معده ای ویا... از فردی عاریه گرفته و به آن فرد شریف پیوند زنندتا زندگی از سر گیرد.

اگر چه گاه پیوند پس زده می شود یا خوب جفت و جور نمی شود و از معده ی مبارک کلمات و نظرات و عبارات و اصطلاحات جدیدی تراوش می نماید.

در شأن ورود عبارت (( از معده ی مبارک )) به عرصه ی زبان آمده است ؛ که از پس پیوند معده ای گشاد به بدن مرتاضی اهل ریاضت ، که او را در خوردن و بلعیدن و فرمایش ها فرمودن شهره ی عام و خاص کرد ،این عبارت در افواه اهل زبان افتاد...

یکی از محاسن عظیم این اثر سترگ یعنی فرهنگ الاشتقاقات آن است که برای هر ماده ای علاوه بر به دست دادن معانی ظریف و دقیق و بکر ، شأن ورودی به همراه اشتقاقات آن ماده آورده است و از آن لحاظ الحق منحصر به فرد و فرید و یگانه ی دوران و ابتکاری می باشد ، که تا بحال در دکان هیچ عطاری یافت نشده است و نخواهد شد...

سخن در مزایای این اثر بزرگ و سترگ و... را به مجالی دیگر حوالت می دهیم و بر عهده ی مقاله ای مستقل می گذاریم ، مبادا که حق مطلب ادا کرده نشود!

حال برای آشنایی خوانندگان فرهیخته با نمونه ای از فرهنگ اشتقاقات شماری از واژگان را به همراه اذنابشان- البته به صورت تصادفی نه الفبایی - می آوریم؛

آب:از عناصر اربعه و مایه ی حیات می باشد که بدون آن زندگانی میسر نیست و امروزه نیز اگر ازعرصه ی قاموس ها حذف شود کمیت فرهنگ لنگ می شود.از مشتقات معروف آن می توان به مواردی از قبیل ؛مثل آب خوردن، هپولی کردن و یک آب هم از رویش خوردن،آب از آب تکان نخوردن،زیر آب کسی را زدن، سر کسی را زیر آب کردن،آب به زندگانی کسی بستن،آب از سر گذشتن ،آب از دریا خوردن،آب در هاون کوبیدن، آب در غربال پیمودن،مشت بر آب زدن،آبها از آسیاب افتادن، آب زیر کاه ، آب از سرچشمه گل بودن ،آب در شیر کردن ،آب را گره زدن، آب پاکی بر دست کسی ریختن، آب رفته به جوی بازآمدن ،نقشه ها نقش بر آب شدن ،آب زیر پای کسی بستن ،از آب گل آلود ماهی گرفتن و ...اشاره کرد. شأن ورود به زبان از ابتدای آفرینش و پیدایی زبان و آب و آدمی و زیر آبی رفتن.

نان:قوت غالب مردم جهان که از گندم بعمل می آید اگر چه گاه افزودنی های مجاز نیز به همراه دارد مانند کمی گرد و خاک غنی شده و ... از اشتقاقات معروف آن عبارتنداز؛ نان به نرخ روز خوردن،نان قرض دادن، نان کسی را آجر کردن، نان کسی در روغن افتادن، نان کسی را بریدن،به نان و نوایی رسیدن، نان از تنور سردبیرون آوردن،نان به دیوار زدن،نان بر نانوا نماندن،نان پخته خام کردن،نان در انبان بستن، نان در خون زدن، نان گفتن و جان دادن،نان ونمک کسی را خوردن، حق نان و نمک فراموش کردن و... شأن ورود به زبان از زمان کشف نان و اختراع زبان و نان ونمک خوردن و نمکدان شکستن .

نمک:عنصری از عناصر موجود در طبیعت که مانند هر چیزی اگر به قاعده استفاده شود مفید وگرنه بسیار مضر است . از مشتقات معروف آن عبارتنداز؛ نمک خوردن و نمکدان شکستن، نمک بر زخم پاشیدن، نمک در دیده پاشیدن،نمک پرورده، نمک در دیده افشاندن، دست کسی نمک نداشتن،نمک زندگی، نمک ریختن ، بی نمکی کردن،حق نان ونمک ،نمک خوردن و نمکزار آلوده کردن و...شأن ورود به زبان از زمان پیدایش نمک و حق نمک فراموش کردن و بی مرامی کردن .

باد:از عناصر اربعه بوده و در بسیاری موارد کارسازتر از دیگر عناصر مشابه است و عموما بر اثر جابجایی هوا صورت می پذیرد. اشتقاقات فراوانی دارد که بعضی از آنها عبارتند از؛سر به باد دادن ،باد از سر بیرون کردن،باد به دست بودن، باد هوا، باد در بروت افکندن، باد پرست، باد زیر بغل کسی انداختن، باد در چنگ داشتن، باد در سر داشتن، باد در کلاه افکندن، باد در آستین افتادن، باد کسی را خالی کردن،باد از هر سمت آمد خود را باد دادن،از حزب باد بودن، تکیه بر باد کردن و...شأن ورود به زبان از اول خلقت آدم (ع) تا  کشف خواص مفید باد تازمان حال.

آتش:از عناصر اربعه و مایه ی گرمی و سلامتی و روشنی می باشدکه کشف آن را به هوشنگ پیشدادی نسبت می دهند.مشتقات معروف آن عبارت است از؛آتش بپا کردن، آتش بیار معرکه بودن، آتش در خرمن کسی زدن، آتش افروزی، آتش به سر دویدن، آتش به خرمن کسی زدن، آتش بی رنگ، آتش بر جگر نهادن،آتش در ریش افتادن، آتش زیر پا داشتن، آتشین زبان،آتش جنگ برافروختن،هیزم کش آتش شدن،آتش فتنه برافروختن، آتش کسی سرد شدن ، آتش از چشم کسی گرفتن، آتش در جگر افتادن، ... شأن ورود به زبان از زمان پیدایی آتش  و آتش افروزی کردن بعضی از مخلوقات و...

پا:عضو مهمی از بدن که جفت آفریده شده است و چونان مرکبی انسان را به همه جا می برد و گاه به جاهایی که نباید ببرد نیز می برد و مصیبت ها می آفریند. از اذناب معروف آن عبارتند از؛پا از گلیم خود بیرون کردن،پا روی دمب کسی گذاشتن ،پای در کفش کسی کردن،پای از خط بیرون نهادن،از پای تا به سر،پای در گل ماندن،پای از سر ندانستن،این پا و آن پا کردن،پای به گنج فرو رفتن، پاپیچ کسی شدن،پای بر گور مخنث رفتن و...شأن ورود به زبان از زمانی که موارد استفاده ی دیگر برای پا تعریف گردید و راه رفتن شغل دوم پا به حساب آمد!

دست:ایضا مانند پا عضو مهمی از بدن محسوب می شود که جفت آفریده شده است ولی گاه خود به خود دراز می شود و ماجراها می آفریند که آن ورش ناپیدا...!خانواده ی شریفش بی شمار است اما معروفترین آنها معرفی می شود؛دست به دامن کسی شدن،دست به عصا راه رفتن،دست از پا درازتر برگشتن،دست کسی را توی حنا گذاشتن،دست کسی را تو پوست گردو گذاشتن،دست از جان شستن،دست به سینه ایستادن،پشت دست داغ کردن،بیل به دست کسی دادن،خشک دستی کردن،با کسی دست در یک کاسه بودن،دست و دل باز،دست زیر سنگ بودن،دستی در کاری داشتن،به دست و پای کسی افتادن،دست پیش دیگران دراز کردن،دست بر سر کوبیدن،دست چپ از دست راست بازنشناختن،همدست و ...شأن ورود به زبان از زمان قاطی شدن وظایف دست و پا و سایر اعضاء بدن.

سر:مهم ترین عضو بدن که حکم پادشاه ملک وجود را دارد و اگر خللی در آن راه یابد بقیه ی اعضا تباهی پذیرند و مملکت وجود از هم می پاشد. اهم اشتقاقات این عضو مبارک از این قرار است؛با پنبه سر بریدن،به سر دویدن،سر به باد دادن ،سر به نیست شدن،آب از سر گذشتن،سر ازپانشناختن،فتنه در سر داشتن،سر پیچی کردن،سر به سر کسی گذاشتن،سر افکنده شدن،سر به دیوار کوبیدن،سر گران شدن،سری میان سرها درآوردن،سر افکنده شدن،سرسپرده شدن، سرگردان شدن،به سر دویدن، سر خود گرفتن ورفتن و...شأن ورود به زبان از زمان کار گذاشته شدن مغز داخل سر و آغاز پادشاهی سر بر بدن.

چشم:عضو بینایی که جفت آفریده شده است و لازم است مانند دست گاه گاهی وظیفه ی اصلی خود را فراموش کرده و خود را به ندیدن بزند و دیده نادیده شمارد!مشتقات مهم آن عبارتنداز؛چشم دیدن کسی را نداشتن،چار چشمی دور و اطراف را پاییدن ،چشم و گوش کسی بودن،چشم به دهان کسی داشتن،چشم و هم چشمی کردن،چشم دریده،چشم به دست کسی داشتن،از چشم افتادن،چشم چرانی،زهر چشم گرفتن،تنگ چشمی کردن،چشم زیر پا را ندیدن،چشم بازار را درآوردن،گوشه ی چشمی داشتن،چشمداشت،چشم عبرت بین و ...شأن ورود به زبان از زمان خلقت چشم و محول شدن بخشی از وظایف گوش و دیگر اعضا بر عهده ی چشم.

گوش:این عضو نیز مانند چشم جفت آفریده شده است و کارکردهای مختلفی دارد و بسیاری سخن ها می شنود که نباید بشنود و به همبن سبب گاه خوب پیچش می یابد تا عبرتی گرفته باشد، لکن کو چشم عبرت بین؟مشتقات این عضو عبارتنداز؛حلقه به گوش کسی بودن،پنبه از گوش در آوردن،گوش مالی دادن،گوش کسی را بریدن،گوش به زنگ بودن،پشت گوش اندازی،گوش کسی را پرکردن،توی گوش خر یاسین خواندن،پنبه در گوش کردن ،یک گوش در بودن و گوش دیگر دروازه بودن و ...شأن ورود به زبان از زمان خلقت گوش و حلقه در آن کردن و گوش بریدن و...

زبان:عضو گویایی که سخن گفتن به مدد آن میسر می گردد که اگر بی محل در جنبش آید جهانی را به هم ریزدو اگر کمی چرب و نرم سلوک نماید، توفیقات فراوان بحاصل نماید. مشتقات معروف آن عبارتنداز؛زبان درازی کردن،زبان زد خاص و عام شدن،زبان بازی کردن، زبان سرخ سرسبز بر باد دادن، چرب زبانی کردن، سر زبان ها افتادن، زخم زبان زدن ، تلخ زبانی کردن، شیرین زبانی کردن و ...شأن ورود به زبان از زمان آغاز سخن گفتن انسان خصوصا کشف خواص خاص زبان.

کلاه: وسیله ای است برای پوشیدن سر و حفظ آن عضو بسیار مهم از سرما و  گرما و تابش آفتاب و خطرات مختلف که کارکرد های مختلفی دارد،که از جمله ی آنها، برداشتن و گذاشتن این وسیله ی ارزشمند از سر و بر سر کسان است. اشتقاقات مهم آن عبارتند از؛ سر کسی کلاه گذاشتن، کلاه کسی را برداشتن، کلاه کسی با کسی تو هم رفتن، کلاه پس معرکه بودن، کلاه شرعی درست کردن، کلاه خود را قاضی کردن، کلاه به آسمان انداختن، کلاه کج نهادن، کلاه کسی پشم نداشتن، کلاه کل از سرش افتادن، کلاه زیر ران نهادن و ... شأن ورود به زبان از پیدایی کلاه و آغاز کاربردهای مختلف کلاه توسط اصحاب محترم کلاه.

خر: از حیوانات اهلی و بسیار زحمتکش که از طرف بعضی ها موجب بی مهری های فراوان واقع می شود. مشتقات این ماده ی شریف عبارتند از؛ خرکسی از پل گذشتن، خود را به خری زدن ،از تنبلی به خر دایی گفتن ،خر کسی از کره گی دم نداشتن، اوضاع خر تو خر شدن، خر آوردن و باقالی بار کردن، خر از گاو باز نشناختن، خر رنگ کردن، مانند خر در گل ماندن، خر آمدن و خر رفتن، خر دادن و خیار گرفتن، مرگ خر و عروسی سگ، کسی را بر خر خود نشاندن، خر به عروسی خواندن ،خرما خوردن و خر راندن و ...شأن ورود به زبان از زمان آفرینش آدم و خر و اختراع پل و...

پژوهش و نگارش امیر حسین ابن امیر مهدی از سلسله ی جلیله ی سادات علوی بناب قدیم /مین ائو/ در اسفند ماه ۱۳۹۰ هجری شمسی در شهر نوح نبی (ع).

  • میر حسین دلدار بناب
۲۶
بهمن

در باب الاختلاس و المتواری کتاب ارزشمند شیوه ی خاوری چنین آمده است؛ (( بدان ای پسر که در خلقت آدمیزادحکمت های فراوان نهفته که تا به امروز نه کسی آنها را شنیده و نه گفته ! اما چشم را دو از آن جهت داده اند تا چند و چون زندگانی پرهیزکاران و درستکاران و پاک دستان دیده و فقر و فاقه و درماندگی آنان نصب العین قرار دهی و زنهار راه آنان در پیش نگیری که زبان طاعنان و خورده گیران بر تو گشاده نگردد و تو را از جمله ی ناتوانان و ابلهان نشمارند و بر کارهای بزرگ گمارند تا زندگانی در شادمانی و کامیابی بسر آری و نائل شوی به آنچه در سر داری !

گوش نیز دو داده اندتا از آن پس که سخنان حکیمان و فقیهان و عارفان و پارسایان و دینداران و شب زنده داران شنیدی و سنجیدی ، هر کدام را موافق احوال نفس و مطابق چرخش روزگار ندیدی ،زود از گوش دیگر به در کنی که هر چیز که تو را خیر دنیوی نرساند البته که خیر اخروی هم نرساند چنانکه اجداد بزرگوار ما فرموده اند:شنیده را چونان دیده نینگاریدکه کار ابلهان است . و میان گوش و چشم چهار انگشت فاصله است و طی این فاصله بس آسان !

دماغ را نیز اگر چه به ظاهر یک می نماید لیکن تو یک نشمار که هر سوراخ آن حکم واحد دارد و بس کارهای عظیم که به مدد آن به سامان آید. از آن جهت وی را موسوم به شامه نموده اندو اخص حواس خامسه هم اوست و در مواردی برتر از حس لامسه و علت تامه .

در بسیاری مواقع که چند و چون امور به مدد سایر حواس بر تو معلوم نگردد باید این حس عظیم را به کار گیری و بوی اوضاع را خوب استشمام نمایی که اگر خلاف نمایی بس زیان های بزرگ دامنت گیرد که خلاصی از آن ها دشوار باشد و خلل ها در کار افتد. پس ای پسر بر تو باد که این حس خوب بکار گیری تا بر مرکب مراد سوار شوی و از زمره ی کبار گردی.

دست نیز جفت داده اند ازیرا که یک دست صدا ندارد و در کارهای بزرگ باید که همدستان گزین یابی تا خلاف میل تو نگویند و راهی غیر از راه تو نپویند و البته که باید از غیر تو سخن نشنوند و آنچه تو فرمایی در کار آورند و چون و چرا نیاورند تا هر گاه که خواستی به کاری بزرگ دست یازی آنان را صدیق یابی در انبازی و کارها بر تو آسان گردد تا از هر لون خواستی آنسان گردد که چنین کنند بزرگان !

دهان اگر چه یک داده انداما تو این یک را از قسم یک ها ی دیگر در شمار نیاور که یک با یک برابر نیست و بسی یک ها که کا ر هزاران کنند بل بیشتر... بوالعجبیست این دهان که کارهای حیرت آور از آن زاید و گشاد و بست بسیاری کارها که در اختیار اوست خاصه عضو کوچکی در اندرون آن به نام زفان. اما زفان خود به تنهایی کارها کند کارستان . به چرخشی کوچک ،جهانی را به هم ریزد و خو د از میانه گریزد. هم زخم زند و هم مرهم به کا ر آورد. هم خشم خروشاند و هم دیگ محبت جوشاند !و...پس به هوش باش که ناسنجیده در کارش نیاوری که تباهی آورد واگر افسونش آموزی پادشاهی آورد . رنگ به نیرنگ آمیزد و در عین تنهایی با جهانی در آویزد، هنگامه ها بر انگیزدو جنگها بپا کند و از پی آن پرچم صلح و صلاح افرازدو...حال که بر تو معلوم گردید زفان چیست و چه هنرها دارد ، به هوش باش که آن را به احسن الوجه به کار آوری که کارها بی زفان بازی به زیان آید و هوشیاران چنین نکنند!       اما ای پسر نگر که در کار دهان به چشم حقارت نظر نکنی که در عین کوچکی به سان چاه ویل است و اگر جهانی در آن ریخته آید پر نشود و ندای هل من مزید سر دهد. دائم در کا بلعیدن است و اوباریدن. نه سیری شناسد و نه پیری. پس بدان ای پسر اگر دهان نیز به سان چشم و گوش و دست دو بودی در اندک زمانی کائنات را در ربودی...حکمای سلف از آن سبب گفته اند: دهانی برای فرو بردن جهانی کافی است...فتبارک الله احسن الخالقین .

سخن در حکمت های خلقت آدمیزاد فراوان است و بر من سخن راندن آسان، اما سخن دراز نکنم که تو را ملال نیفزاید که گفته اند: بهترین سخن آن است که کمال افزاید و حسن کمال آن که مال افزاید!

ای پسر نگر که مرا از دراز گویان نشماری اگر چه به اقتضای حال آنچه در بایست است همی گویم و پدران را از نصیحت فرزند گریز و گزیری نیست و گفته اند : شیر را فرزند به شیر ماند و در این سخن نیک تامل باید کرد ایضا هم از این قسم است آن سخن که گفته اند: گرگ زاده عاقبت گرگ شود     گرچه با آدمی بزرگ شود! در اینجا مرا سخنانی چند از پند نامه ی شهرام گور ذر یاد آمد که دریغم آمد ناگفته گذارم، ازیرا که پندنامه ها را نباید سبک شمرد که حاصل عمر بزرگ مردانند که به نقد عمر عزیز خریده اند که هیچ چیز ارزش یک لحظه زیستن را ندارد. این پندها تحریر همی کنم به امید آنکه در کار بندی که بر من گفتن است و بر تو شنیدن و به کار بستن...

۱) فرصت ها را از دست مده وبهره ی کافی و وافی ببر خاصه زمانی که بر مسندی مهم تکیه زدی.

۲) باد را از مهم ترین نعمات الهی شمار و از هر سمتی آمد همراهی اش کن که از عناصر اربعه است و ملازمتش لازم.

۳) از زیبایی رنگ ها غافل مباش و در هر فصل و زمانی به هر رنگی خواستی درآی که هر کس را شایستگی این کار نداده اند.

۴) دیده نادیده شمار و نادیده دیده که این هنر ، خاص خواص است.

۵) خوردن و بردن را از اولویت های زندگانی شمار و از آن غافل مباش.

۶) زندگانی دنیوی را در آغوش گیر و آخرت را به اهلش واگذار.

۷) زنهار گرد علم و دانش و هنر نگرد تا بیچاره و بد بخت نگردی و به دریوزگی نیفتی!

۸) هر مقام و منصبی پیشنهاد گردید فی الفور بپذیر و خود را خبره ی آن کار شمار اگرچه الفبای آن ندانی.

۹) تا بتوانی به وجدانت مجال جولان مده که تو را از کارهای بزرگ باز ندارد!

۱۰) در هر کاری مشغول شدی نمامی پیشه ساز تا در اندک زمانی در جای مهتران نشینی و ننگ کهتری از خود بزدایی.

۱۱) مباد که بر کسی اعتماد کنی که هیچکس اعتماد را نشاید و بس مفسده ها که از اعتماد کردن بی محل در جهان افتاده است.

۱۲) احمق مباش اما خویشتن را ماننده به احمقان ساز تا از گزند کسان در امان باشی.

۱۳) اگر زمانی سودای توبه در سرت افتاد آن را به دوران پیری حوالت کن که جوانان را توبه نشاید!

۱۴) بر تو باد حفظ ظاهر که از اهم واجبات است،و غیر از خدای تعالی کس از باطن مردمان آگاه نیست و عقل مردمان همه در دیدگانشان نهفته است.

۱۵) چرب زبانی و مجیزگویی پیشه سازکه کلید تمام توفیقات است.

۱۶) در سرای و بند کیسه دائم بسته دار تا از گزند خورده گیران در امان باشی.

۱۷) زنهار زنهار طریق جوانمردی و عیاری پیشه مساز که کار جاهلان است.

۱۸) با اهل علم و هنر مجالست مکن تا از راه به در نیفتی.

۱۹) سخنان عارفان و حکیمان و دانایان در گوش مگیر که اینان گروهی مجنونند.

۲۰) همسر از خاندان صاحبان ثروت و مکنت و قدرت برگزین تا ستوده ی اقران باشی.

۲۱) سکوت پیشه کن تا مردمان به نادانی ات آگاه نگردند.

۲۲)تا توانی از اهل فتوت و جوانمردان گریزان باش تا خوی فلاکت بارشان دامنت نگیرد.

۲۳)با هیچکس راز در میان مگذار تا زبانت بر همگان دراز باشد.

۲۴)مذهب و ذهب و ذهابت از همگان مخفی دار تا آسوده توانی زیست.

۲۵) اگر روزی تمام راه ها را به روی خود بسته دیدی خود را مجنون نمای تا بی زحمتی از زندگانی نصیب یابی.

آورده اند که جناب خاوری پس از تصنیف اثر نفیس خود بخش هایی از آن را به کار بست و در اندک زمانی بار خود بست و به لطایف الحیل از دست محتسب رست...

نقل است وفور نعمت بادآورد  - که گنج باد آورد خسرو پرویز را از یادها برد - چنان خاطرش را مشعوف کرده بود که طبع لطیفش شعرهای تر می انگیخت و از آن پس هیچگاه خاطرش حزین نشدی...الله اعلم بالصواب

بیتکی از اوِ؛

 همی فرموده اند از روزگاران                  که دزد ناگرفته پادشاه است ))

تحریر شد به خامه ی حقیر فقیر امیرحسین ابن امیرمهدی از سلسله ی جلیله ی سادات علوی بناب قدیم موسوم به مین ائو در اواخر بهمن ماه سال۱۳۹۰ هجری شمسی .

  • میر حسین دلدار بناب
۱۷
بهمن
 

در رساله ی مناظرات مولانا عبید ماکانی چنین آمده است (( حکیمی فرزند را پند همی داد که جان پدر علم و هنر آموز که هم خیر دنیا یابی و هم خیر آخرت! که بزرگان فرموده اند: العلم کنز لا ینفد یعنی علم گنجی است پایان ناپذیر - در نسخی دیگر به جای علم قناعت هم آورده اند -اگر چه بالاخره تمامت گنج ها را پایانی است!!...

فرزند دل به پند پدر نمی دادو درّ نصیحت را آویزه ی گوش نمی کرد که نمی کرد!

...القصه نوبتی کاسه ی صبر فرزند لبریزشد و دیگ جوانی به جوش آمد ودود از کلّه بلند شدتا شمشیر زبان از نیام بر کشید و حریم حرمت شکست و پای از گلیم ادب دراز نمودو روی در روی پدر ایستاد و گفت:

ای پدر عمر بر سر علم و هنر تباه کردی و یوسف بخت به دست خود در چاه و ما را گرفتار فقر و فاقه و آه !

ما را بهره از زندگانی چیست؟ به خود آی که در سفره نانی نیست!

تا چشم باز کرده ام تو را قلم به دست و کاغذی در پیش دیده ام.  روز را به شب و شب را به روزدوخته ای و خرمن عمر خویش و ما را سوخته ای دیگران را برج و ویلاست و بوستان و باغ و تو را پاره کاغذ و فرسوده کتابی چند و ما را یک جهان حسرت و درد و دریغ و داغ !...

باری خدای را به خود آی که دیریست متاع تو خریداری ندارد و دور دور تازه به دوران رسیده هاست  !

اکنون از علم و هنر به سان سیمرغ و کیمیا فقط نام مانده است و هر کس طریق علم و هنر گزید ناکام مانده است!...

اگر شما را هر آینه عنایتی به فرزند خویش است ، مدتی تدبیر امور منزل به وی سپارید تا آب رفته به جوی باز گرداند که گفته اند: جلوی ضرر را از هر کجا بگیری سود کرده ای.

حکیم را فصاحت سخنان فرزند دل ربوده بود و با خود به عالم صور خیال کشیده بود به آن سبب پس از مکثی طولانی به خود باز آمده و گفت:

جان پدر بگوی آن چه در دل داری      معلوم بشد مرا که مشکل داری ...

فرزند که موقعیت را مناسب حال تشخیص داده بود دستان خود به هم مالید و گفت: ای پدر اگر اجازت فرمایی، کهنه کتاب های شما را به همراه ورق پاره های رقم خورده به دست ابن سینا و خوارزمی به بهای گزاف بفروشم و از عایدی آنها سکه های زر خریده وبعد از چند صباحی فروخته ودوباره وجه به دست آمده در کار اسکناس بیگانگان که ارز نامیده می شود بکنم تا از منافع آن گنجی بادآورد بحاصل نموده و آنگاه به مدد سرمایه ی کلان ، دختری وجیهه از خاندان هزار فامیل در عقد خود آورم تا بشود آن کار عظیمی که باید بشود...

با چنان اوصافی شما بی اینکه دود چراغ بخورید و چشمان خود کم نور سازید و شب ها نیاسایید و...حکیم الحکما می شوید و فرزندان و نوادگان شما حکیم زاده و از قضا اگر از سلاله ی شریف شما کسی متولد شد که علم آموختن نتوانست به وجهی آسان مدرک مناسبی با احوال آن فرزند به ثمن بخس تهیه کرده می شود...

حال اگر رای عالی پدر عزیز موافق آید ، بقیه ی عمر را به آسایش و آرامش سر می کنیم و به ریش هر چه اهل علم و هنر می خندیم و هر جا رفتیم حرمت و عزّت می بینیم و در صدر می نشینیم و ایضا فرزندانمان نبز که حکیم زاده ها باشند تا هفتاد پشت بر تخت بخت تکیه زنند و از زندگی بر بخورند...

حکیم را سخنان فرزند بسیار خوش آمد ، و الحق فرزند را در زمانه شناسی حکیم تر از خود یافت و اندر دل هزارها مرحبا و آفرین بر وی خواند و زمام امور و تدبیر منزل به دست باکفایت پسر سپرد و به ریش خود و هر که حکیم بود خندید...

آورده اند که از آن پس حکیم شیوه ی حکمت و فرزانگی به کناری نهاد و هجو و هزل در پیش گرفت و کتاب سترگی با نام ریش نامه پدید آورد و در پیشانی آن اثر سترگ به خطی درشت چنین نوشت ؛

رو مسخرگی پیشه کن و مطربی آموز      تا داد خود از مهتر و کهتر بستانی ))

در هفدهم بهمن ماه سال هزارو سیصدو نود     به پایان  آمد این مطلب           حکایت همچنان باقی... امیر حسین ابن امیر مهدی از سلسله ی جلیله ی سادات علوی بناب قدیم موسوم به مین ائو .

  • میر حسین دلدار بناب