لالایی ها بخشی از مونوگرافی بناب

لالایی‌ها (لای لای لار)

   لالایی‌ها «لای لای لار» از کهن‌ترین نمونه‌های ترانه‌های عامیانه هستند که شاید عمری به قدمت عمر انسان داشته باشند. آهنگ و ریتمی ساده و صمیمی و دل‌نشین. اوّلین گام ارتباط مادر و کودک. انعکاسی از آرمان‌ها و آرزوهای مادر. بازتابی از اوضاع اجتماعی و روحی و روانی و بهداشتی جوامع در دوره‌های مختلف. مشترک بین تمام جوامع بشری. اوّلین قدم آشنایی کودک با وزن و ریتم و کلام.

گفته‌اند ریشه‌ی لالایی را باید در لفظ لالا یالله به معنی خدمتکار و کنیز جستجو کرد که در واقع این لالاها بودند که لالایی برای بچّه می‌خوانده‌اند /دهخدا/ امّا با احترام به علّامه دهخدا به نظر می‌آید که این گفته مقرون به صحّت نباشد. بخاطر اینکه اوّلاً قدمت لالایی‌ها به دورانی بر می‌گردد که لالا گرفتن برای بچّه‌ها هنوز مرسوم نبوده است و در ثانی حتّا شکل بسیار ساده لالایی قبل از پیدایش زبان به صورت زمزمه از زبان مادر در گوش فرزند خوانده می‌شد. ثالثاً در زبان انگلیسی Lull یعنی خواب کردن و Lullaby یعنی با لالایی خواباندن /حیّیم/ که واژه‌ی لولابی انگلیسی هم شبیه لالایی فارسی است ولی هیچ ارتباطی به لالا و خدمتکار ندارد، گرچه از لحاظ آهنگ کلام بسیار نزدیک به لَله بییlala bayi  ترکی می باشد، همچنین به نظر می رسد لای لای در زبان ترکی ارتباطی به واژه‌ی لالا و لَله در معنی خدمتکار و کنیز نداشته باشد. دلیل چهارم که از همه دلایل به نظر محکم و منطقی می‌آید وجود کلمه‌ی مادر در پاره‌ی چهارم لالایی‌ها می‌باشد که ثابت می‌کند سراینده‌ی این ترانه‌ها نمی‌تواند کسی غیر از مادر بوده باشد. دلیل پنجمی نیز می‌توان ارائه داد با دقّت در مضامین و درونمایه‌های لالایی‌ها که همه سرشار از صمیمیت و ارتباط عاطفی است می‌توان فهمید که اینهمه غیر از زبان مادر از زبان شخص دیگری نمی‌تواند جاری شده باشد.

در این لالایی‌ها آرزوی مادر برای سلامتی فرزند و زود بزرگ شدن و قد کشیدنش، ازدواجش، مصون ماندن از بیماری‌ها و نوعی دلدادگی و دل بردگی مادر و فرزندی دیده می‌شود.

 نکته‌ی دیگری هم که زیاد به چشم می‌آید نوعی ترجیح فرزند پسر بر فرزند دختر است که ریشه در جامعه‌ی مرد سالار گذشته دارد.

حال برای نمونه به ذکر نمونه‌هایی از لالایی‌های رایج در بناب می‌پردازیم؛

 

 

لای لای دئدیم آغلاما اوره‌گیمی داغلاما بؤیو بیر قوچ ایگید اول منه اومود باغلاما

لای لای گفتم گریه نکن داغ بر دلم نگذار بزرگ شو یل جوانمردی شو وابسته به من نباش.

*****

 

لای لایین بیر قوشودی باغچایا قونموشدی ال اوزاتدیم توتماغا ملکلر توتموشودی

لالایی‌ات یک پرنده بود در باغچه نشسته بود دست دراز کردم بگیرم فرشته‌ها گرفته بودند.

                                                                 *****

لای لای امگیم بالا دوزوم چؤره‌گیم بالا تانریدان عهدیم بودور گؤروم کؤمگین بالا

لای لای حاصل دسترنجم فرزند نان و نمکم فرزند عهدم با خدا این است یاری‌ات را ببینم فرزند.

                                                                 *****

لای لای دئدیم آدینا حق یئتیشسین دادینا بویا باشا چاتاندا منی سالسین یادینا

لای لای گفتم به نامش حق برسد به فریادش وقتی بزرگ و رشید شد مرا بیاورد به یادش.

                                                                *****                               

بالام بیر سویون گؤروم سرو تک بویون گؤروم تانریدان آرزوم بودور بالامین تویون گؤروم

فرزندم لباس از تنت در بیار تا ببینم قامت مثل سروت را ببینم خواسته‌ام از خدا این است عروسی فرزندم را ببینم.

 

بالاما قوزی قوربان قوچ قوربان قوزی قوربان قوربان قبول اولماسا آناسی اؤزی قوربان

بره فدای کودکم قوچ و بره فدای کودکم اگر قربانی پذیرفته نشد مادرش خودش قربان.

                                                                *****

اوغول سن یاراغیمسان گوزگومسن داراغیمسان هر گون لازیم اولماسان دار گونده دایاغیمسان

پسرم تو زیور منی آیینه و شانه‌ی منی اگر هر روز هم لازم نباشی در روز تنگی تکیه‌گاه منی.

                                                                *****

لای لای دئدیم یاتاسان قیزیل گوله باتاسان قیزیل گولون ایچینده شیرین یوخی تاپاسان

لای لای گفتم بخوابی سر تا پا آلوده‌ی گل سرخ باشی در میان گل سرخ خوابی شیرین بیابی.

                                                              *****

بیر سس گلیر ائللردن شیرین شیرین دیللردن تانری بالامی ساخلا آغیر آیلار، ایللردن

صدایی از میان ایل‌ها می‌آید از زبان‌های شیرین شیرین خدایا کودکم را نگه دار از ماه و سال‌های سنگین.

                                                                *****

لای لای دئدیم گونده من کؤلگه‌ده سن گونده من ایلده قوربان بیر اولسا سنه قوربان گونده من

هر روز لای لای گفتم تو در سایه من در آفتاب روز قربان در سال یک بار است اما من هر روز قربانی تو.

 

قیزیل گول باغین اولسون باغلار اویلاغین اولسون تانریدان دیلگیم بودی آت مینن چاغین اولسون

باغ گل سرخ داشته باشی باغ‌ها محل بازی‌ات باشد خواسته‌ام از خدا این است زمان اسب سواری‌ات باشد.

                                                               *****

قوربانین قوزو اولسون قوزونون یوزو اولسون قوزودان قوربان اولماز قوی آنان اؤزو اولسون

بره فدای تو بادا صد بره فدای تو بادا از بره قربان نمی‌شود بگذار مادر خود فدای تو بادا.

*****

ائوینده ائشیگینده یات قوزوم بئشیگینده بیر من بیر دان اولدوزی دورموشوق کئشیگینده

تو در خانه و زندگی خودت بره‌ام بخواب در گهواره‌ات من و ستاره‌ی سحری ایستاده‌ایم کشیکت.

                                                                   *****

آنان تئل دوزر سنه باجین گول بزر سنه تانریدان عهدیم بودور دگمه‌سین نظر سنه

مادرت برایت طرّه درست می‌کند خواهرت برایت دسته گل درست می‌کند با خدا عهدم این است چشم بد به تو نخورد.

                                                                 *****

لای لای مارالیم لای لای گلمیر قرالیم لای لای بؤیو بیر قوچ ایگید اول سنه یار آلیم لای لای

لای لای آهو بچّه‌ام لای لای بی قرارم کرده‌ای لای لای قد بکش یل جوانمردی شو برایت یار بگیرم لای لای.

 

بالا دادی بال دادی بالا آدام آلدادی یاخشیسینا جان قوربان پیسی وئرر بال دادی

مزه‌ی کودک مزه‌ی عسل کودک انسان را گول می‌زند جان فدای خوبش باد بدش دارد مزه‌ی عسل.

                                                                *****

لای لای چاللام همیشه کروان یئنر یئنیشه یاسدیغیندا گول بیتسین دؤشه یینده بنویشه

لای لای می‌گویم همیشه کاروان سراشیبی را می‌پیماید در بالشت گل بروید در تشکت بنفشه.

                                                              *****

لای لای دئدیم اوجادان سسیم چیخماز باجادان تاری سنی ساخلاسین چیچکدن، قیزیلجادان

لای لای گفتم با صدای بلند صدایم از روزن بیرون نمی‌رود خداوند تو را نگه دارد از آبله و از سرخک.

                                                                 *****

لای لای چاللام آدووا علی چاتسین دادووا علی داده چاتاندا منیده سال یادووا

لای لای می‌گویم به نامت علی برسد به دادت وقتی علی به دادت رسید مرا نیز بیاور به یادت.

لالایی‌های بسیار دیگری نیز معمول است که کم و بیش مضامینی شبیه موارد یاد شده دارند.