رساله ی اثر پروانه ای
اثر پروانه‌ای چیست؟
«اثر پروانه‌ای» اصطلاحی است در نظریه ی آشوب که توضیح می دهد چگونه دگرگونی های کوچک، می تواند بر سیستم های عظیم و پیچیده همچون الگوهای آب و هوایی، مؤثر باشد.
عبارت «اثر پروانه ای» در نظریه ی آشوب به این سبب مطرح شد که نشان دهد حرکت بال های یک پروانه می تواند موجب دگرگونی های قابل توجه در قدرت باد و جریانات سیستم های آب و هوایی سراسر دنیا شده، از لحاظ نظری، در نیمی از جهان، طوفان به پا کند.
این طور به نظر می رسد که طبق نظریه ی پروانه ای، پیش بینی یک سیستم بزرگ در حقیقت غیرممکن است، مگر با در نظر گرفتن تمام عوامل جزئی که ممکن است کوچکترین تأثیری بر سیستم داشته باشند.
اصطلاح «اثر پروانه ای» به ادوارد نورتون لورنز منتسب است؛ ریاضیدان، هواشناس و یکی از نخستین طرفداران نظریه آشوب.
اگرچه او حدود ده سال با طرح این پرسش اساسی که آیا حرکت بال مرغان دریایی می تواند موجب ایجاد دگرگونی در هوا شود یا نه، ر روی نظریه ی خود کار می کرد، در سال ۱۹۷۳، به پروانه که شاعرانه تر بود، روی آورد.
عنوان یکی از سخنرانی های لورنز این بود: «آیا بال زدن یک پروانه در برزیل می تواند طوفانی در تگزاس به پا کند؟»
در واقع یکی از همکاران دانشمند او با نام فیلیپ مریلیس این عنوان را پیشنهاد کرده بود. لورنز، خود نمی دانست چه عنوانی را برگزیند.
پیش از مطرح شدن اثر پروانه ای به صورت علمی، داستان های علمی- تخیلی به این موضوع پرداخته بودند. به ویژه، نویسندگانی همچون ری بردبری، به آن دسته از مشکلات توجه داشتند که در صورت سفر به گذشته، به دلیل تسلسل وقایع ، برای فرد به وجود می آیند. آیا به راستی کارهای جزئی و کم اهمیتی که در گذشته انجام گرفته اند، می توانند پیامدهای شایان توجهی در آینده داشته باشند؟
برداشت های تخیلی فراوانی از کاربرد اثر پروانه ای در سفر زمان انجام گرفته است. بسیاری بر این باورند که فیلم «اثر پروانه ای» ساخت سال ۲۰۰۵، نمونه ی خوبی است که نشان می دهد در صورت ممکن شدن سفر در زمان، دستکاری مسائل کوچک و جزئی در گذشته، می تواند آینده را به طرز ناگواری دگرگون کند. یک تفسیر بهتر و منتقدپسندانه تر از این مفهوم، در فیلم «فرکانس» محصول ۲۰۰۰ ارائه شده است. در این فیلم، پدر و پسر در راستای زمان، از طریق امواج رادیویی با یکدیگر رابطه برقرار می کنند و سعی می کنند گذشته را برای به دست آوردن نتایج مطلوب، تغییر دهند.
بدون شک، می توان در رفتار انسانی مشاهده کرد که چگونه تغییرات کوچک می توانند به طرز غیرمنتظره ای، عملکرد یک سیستم پیچیده ی دیگر را تحت تأثیر قرار دهند. کارها و تجربیات کوچکی که در ضمیر ناخودآگاه دخیره می شوند، می توانند به گونه ای باورنکردنی، بر رفتار یک فرد تأثیرگذار باشند.
اثر پروانه ای، در علم، آثار تخیلی و یا علوم اجتماعی، در حد نظریه باقی می ماند. با این حال، به نظر می رسد این نظریه، توجیهی منطقی برای غیرقابل پیش بینی بودن حوادث باشد. تا آنجا که به رفتار انسانی مربوط می شود، مطابق نظریه اثر پروانه ای، کوچکترین اعمال فرد، می توانند نتایجی مثبت یا منفی، به دنبال داشته باشند.
دانش سنتی بر ثبات و پایداری تأکید دارد. حال آن که بر اساس نظریه های پیشرفته ی دهه های اخیر، عدم ثبات، حساسیت و غیر قابل پیش بینی بودن، بن مایه ی بسیاری از پدیده هایی را تشکیل می دهند که در مقیاس های زمانی و مکانی قابل رؤیت اتفاق می افتند – یعنی تجربیات روزمره و معمولی ما.- لازم است تصمیم گیرندگان، عموم مردم و حتی بخشی از جامعه علمی، خود را با این روال امور و منطق لازم برای آن، تطبیق دهند. بسیاری از سیستم های مورد توجه، از اتمسفر زمین گرفته از بازار بورس، باید به نحوی بازرسی، مراقبت، طرح ریزی و پیش بینی شوند که با پیچیدگی ذات شان مطابقت داشته باشد؛ در غیر این صورت، ممکن است مشخصه های اساسی آن ها از قلم بیفتد.
اثر پروانه ای، نمادی از این منطق جدید است.
برگردان و ویرایش: شگفتیها دات کام
منبع زبان اصلی
scholarpedia.org
wisegeek.coms
---------------------------
بچه که بودم، در ورودی جنوبی روستایمان برکه ی بزرگی بود که تابستان ها محل آب تنی و بازی و تفریحمان بود و در زمستان ها وقتی آب برکه یخ می بست ، برکه می شد بهترین محل سرسره بازی و فرفره بازی و...
من اولین بچه ماهی ها و بچه قورباغه ها را در آنجا دیدم. گاهی وقت ها برای اینکه صدای ارکستر هماهنگ قورباغه ها را خاموش کنم شیطنتی می کردم و قلوه سنگی را داخل برکه پرتاب می کردم! از محل افتادن قلوه سنگ موج کوچکی بر می خاست و دایره ی کوچکی تشکیل می داد. از پی آن دایره ی کوچک دایره های دیگری پیدا می شدند و هر یک نسبت به دیگری بزرگ تر و بزرگ تر می شدند و موج و دایره سرتا سر برکه را فرا می گرفت و قورباغه های بیچاره تا مدتی سکوت اختیار می کردند!
امواج تو در تو و پی در پی مرا با خود به عوالم خیال می برد و من همچنان محو تماشای موج ها... و گاهی خیز برداشتن قورباغه ای از کنار گیاه کوچک آبی عوالم خیال مرا به هم می ریخت و با هم بی حساب می شدیم!
حالا که بیش از چهل سال از آن دوران می گذرد، باز دلم هوای آن روزگاران را می کند! آیا آن امواج پی در پی ایجاد شده بر اثر افتادن یک قلوه سنگ نمی تواند شکل دیگری از اثر پروانه ای باشد؟
اگر بر هم خوردن بال پروانه ای می تواند این اندازه در نظام هستی تاثیر گذار باشد، پس چگونه می توان تصور کرد که این همه بر طبل جنگ کوبیدن و نزاع و بکش بکش و نفرت و کینه و دشمنی و کبر و غرور و خودخواهی و تک قطبی گرایی و دگماتیسم و جزمیت و خودبینی و افراطی گری و هزاران مرض روحی و اخلاقی دیگر و ... در نظام هستی اثر بخش نباشد؟!
حال می توان از منظر روانشناسی اقتصاد نیز شاهدی بر صحت این نظریه آورد، فی المثل در کشور ما هر وقت بازار ارز می خواهد ثبات و دوامی پیدا کند و مردم کمی آرامش یابند یکی از حضرات افاضاتی می فرماید که قیمتی فعلی ارز مناسب است و نباید از این که هست پایین تر بیاید، فورا در عرض کسری از ثانیه همه چیز به حال اولش بر می گردد و اوضاع به هم می خورد و آرامش موقتی مردم از آنان سلب می شود!!!
یا وقتی قرار می شود تحریم صنعت خودرو برداشته شود و مردم ما هم از خودروهای استاندارد جهانی استفاده کنند و مقداری به حق قانونی و خدادی خود برسند و یحتمل کمی جلوی سودجویانی که همیشه ی خدا از آب گل آلود ماهی ها و نهنگ ها شکار کرده اند، گرفته شود!!! باز حضرتی فرمایشی می فرماید که قیمت خودرو عادلانه!!! و منطقی است و باز اوضاع آشوب می شود و آن وقت خر بیار و باقالی بار کن! و در این میان این مردمند که سرشان بی کلاه می ماند و یا این که سرشان چنان کلاه گشادی می رود که آن سرش ناپیدا...
در مورد مسکن و بهداشت و خوراک و پوشاک و اغذیه و اشربه و مرغ و برنج و گوشت و پوست و استخوان و گاو و گوسفند و شتر و بز و... هم باز کار بر همین منوال است که گفته شد....
آیا این تغییرات آنی و ناگهانی توجیهی غیر از اثر پروانه ای می تواند داشته باشد؟؟؟!!!! اگر چه من برای این موارد اصطلاح نظریه ی آشوب را بیشتر ترجیح می دهم! چرا که به محض کوچک ترین لب تر کردن از طرف مسئولین محترم و افاضه در خصوص موضوعی یا موردی، آشوب روحی و روانی و اقتصادی و ...دامنگیر زمین و زمان می شود!!!
اگر چه قصد نبش قبر و مهندسی اموات را ندارم اما بی مناسبت نمی بینم که تاثیر عمیق و سرنوشت سازکوچک ترین رفتارها یا گفتارهای حاکمان و کارگزاران کشورمان را در برهه های مختلف تاریخی بر روند امروز جریانات سیاسی و فرهنگی و اقتصادی و فکری مملکتمان یادآوری کنم!!!
... الغرض بر اساس نظریه ی ظریف اثر پروانه ای گذشته و حال و آینده پیوندی بسیار تنگاتنگ و معنادار با هم می یابند، و این امر مسئولیت و تعهد همگان را در قبال تمام مسائل جدی تر و سنگین تر و سنگین تر می کند!
... به ضرس قاطع و بدون هر ان قلتی در پسله ی ذهن ائلچی بئی و دوستش کئفلی ایسکندر خواهد گذشت که بر اساس این نظریه لابد می باید حتی گوزیدن شیخی از شیخ نشین های خلیج فارس را در تغییر اوضاع جوی و اقتصادی و سیاسی منطقه دخیل دانست و لابدتر آن که هر اندازه هیکل شیخ بزرگ تر باشد تاثیرات جوی هم بیشتر خواهد بود!!! در جواب دوستان عزیز و دوستان عزیز آن دوستان باید بگویم بله نه تنها چنین چیزی دور از ذهن نیست بلکه عرعر حماری یا پارس سگی یا قوقولی قوقوی خروس بی محلی در اثنای شب دیجور را نیز نباید خالی از اثر دانست و قس علی هذا...
پس بهتر است از این پس...
فکر می کنم کمی مصداق همان ضرب المثل خودمان هم بتواند باشد همان (قطره قطره ..) شاید اینطور بشود به قضیه نگاه کرد که نرم نرم حرکت بال یک پروانه آرام آرام تغییرات مورد نظرش را ایجاد کند و به نتیجه دلخواه برسد ..اینطور اگر باشد که خیلی امید بخش است
و بیچاره قورباغه ها! (به قول صادق هدایت ..بچه ها شوخی شوخی به قورباغه ها سنگ می زدند و قورباغه ها جدی جدی می مردند..)
و به روزم و چشم انتظار مهر شما