رساله ی القیاسات
قیاس یعنی قرار دادن دو چیز از یک جنس در کنار هم و بررسی نقاط قوت و ضعف آن دو چیز نسبت به همدیگر و نهایتا ترجیح یکی بر دیگری. و مقایسه از باب مفاعله به معنای طلب قیاس است.
قیاس حکم شمشیر دو لبه را دارد که اگر درست به کار برده نشود ممکن است کاربرش را دچار زحمت و دردسر کند! وهستند کسانی که دانسته و آگاهانه از اشکال مختلف قیاس به شکلی استفاده می کنند که به آن سفسطه و مغالطه گفته می شود و صد البته که مردود است. برای این نوع قیاس ها مثال ها ی فراوانی می توان ارائه داد که به چند فقره بسنده می کنیم؛ارث زنان نصف ارث مردان می باشد پس می توان نتیجه گرفت که عقل زنان نصف عقل مردان می باشد! یا دیه ی زنان نصف دیه ی مردان است پس ارزش زنان نصف ارزش مردان می باشد! یا گناه غیبت کردن از گناه زنا بسیار بیشتر است پس عمل زناکار از عمل غیبت کننده موجه تر است!!! شاعر نمایی م . س نام هم زمانی برای ترجیح شعرش بر شعر حافظ و مولانا و سعدی،از چنین قیاسی استفاده می کرد و آن اینکه چون در زمان شعرای مذکور وسیله ی حمل و نقل مردم شتر و اسب و الاغ بود و امروزه مردم با وسایل پیشرفته ای مانند هواپیما و قطار و ماشین مسافرت می کنند پس می توان نتیجه گرفت که شعر من نسبت به شعر آن ها بسیار پیشرفته و عالی است و قس علی هذا...
قیاس دیگری هم هست که بیشتر از سایر قیاس ها برای همه شناخته شده است و آن قیاس به نفس گفته می شود که در این نوع قیاس شخص قیاس کننده همه را مثل خود می پندارد که مثل معروف کافر همه را به کیش خود پندارد ناظر به آن قضیه است!
شکل دیگر قیاس را تمثیل گویند که مولانا از این شکل،استفاده های بسیاری کرده است . با نگاهی گذرا به مثنوی به اشکال مختلف قیاس از این نوع بر می خوریم که اتفاقا بسیار مفید و سازنده هم می باشد...
گویند اولین کسی که پای قیاس را وسط کشید ابلیس بود و ماده ی آفرینش خود را که آتش بود با ماده ی آفرینش آدم(ع) که خاک بود قیاس کرد که البته قیاسی بود مع الفارق و الباقی ماجرا و... در جنگ صفین هم خوارج با دست آویز قرار دادن این نوع قیاس و با استناد به لاحکم الا لله علم عناد و عصیان در برابر حکم،حکیم ترین غواص دریای حکمت و معانی بر افراختند و چنان ضربتی به پیکر وحدت مجاهدان اسلام زدند که نه تنها هیچ وقت ترمیم نشد بلکه امروزه نیز عده ای برای کوبیدن مخالفان خود آن راه را می روند و به شعار خوارج متوسل می شوند!...و حضرت علی (ع) در برابر آنان فرمودند:سخن حقی است که نتیجه ی باطل از آن گرفته می شود.
پر واضح است که استفاده از قیاس مع الفارق کار افراد سودجو و فرصت طلب است که عمدتا برای خاموش کردن صدای مخالف و کوبیدن رقیب بدان متوسل می شوند که جز سفسطه و مغالطه چیزی نیست و بیشتر، عوام را می فریبد نه خواص را! در این نوع قیاس فرد با آوردن واقعه ای تاریخی و برجسته نمودن بخش های مورد نظر خود و ایجاد ارتباط به ظاهر منطقی در صدد از میدان بدر کردن مخالفان بر می آید.مثلا کاندیدایی با ذکر واقعه ی عاشورا و نامه نگار ی های مردم برای امام حسین(ع) طرفداران خود را در صورت پیمان شکنی به اهل کوفه نسبت می دهد و ارتباط عاطفی بین دو واقعه ایجاد می کند و به اصطلاح هواداران خود را در محظور اخلاقی قرار می دهدتا آنان به خاطر متهم نشدن به پیمان شکنی از طرفداری اش دست نکشند!!! و حال آنکه میان این مسائل چه از لحاظ ماهیت و چه از لحاظ محتوی،تفاوت از زمین تا آسمان است! شکل بسیار معمولی از این نوع قیاس در میان عوام وجود دارد که هر وقت از دست کسی یا چیزی شاکی باشند برای اثبات حقانیت سخن خود بدان متوسل می شوند،و آن به این شکل است؛اگر برادر خوب بود خدا هم برای خود برادر داشت،یا اگر همکار خوب بود،اگر خواهر خوب بود،اگر فرزند خوب بود و اگر...خوب بود خدا هم ...که به راحتی این اگرها را می توان به کل مخلوقات الهی تسری داد!!! البته اگر نگاه اجمالی به گوشه و زوایای تاریخ افکنده شود شواهد بسیاری برای این نوع قیاس ها می توان ارائه داد مثلا از ناپلئون و جنگ واترلو گرفته تا هیتلر و جنگ جهانی دوم و ازسقوط زندان باستیل گرفته تا انقلاب فرانسه و...که این دست کارها شواهد بسیاری می توان آورد که به همین مقدار کفایت می شود.
گارگزاران و دولتمردان نیز از تاثیر این فن شریف به خوبی آگاهند و گاه گاهی وقتی گام از طریق برهان و استدلال منطقی بیرون گذاشته و به بی راهه می زنند گرفتار چنین دستاویزهایی می شوند!!! از باب مثال؛در اعلام بسیاری از آمارها مثلا میزان مصرف سرانه ی سوخت توسط افراد کشور را اعلام می کنند و نتیجه می گیرند که مصرف سوخت در کشور ما چندین برابر کشور چین یا هر کشور مورد مقایسه ی دیگر است اما اعلام نمی کنند که در کشور چین یا کشورهای دیگر سرانه ی بهره مندی شهروندانشان از مترو و سایر وسائط نقلیه ی عمومی چند ده برابر افراد کشور ما می باشد. ایضا در مورد مصرف برق و آب و ... میزان مصرف و اسراف اعلام می شود،ولی در مورد اینکه وسایل برقی یا لوازم خانگی یا شیرآلات آن ها چقدر استاندارد بالایی دارند و اصولا بسیار کم مصرف می باشند و دولتشان نیز اهل ریخت و پاش نیست و...سخنی به میان نمی آید!!! و ...
اما قسم دیگری از قیاس نیز وجود دارد که هم منطقی و هم اصولی و هم عقلانی است و هم به بررسی مزایا و معایب هر دو طرف مورد مقایسه می پردازد. و آن مقایسه ی دو چیز از یک جنس است! مثلا مقایسه ی میزان دستمزد دو یا چند ورزشکار یا دو یا چند هنرمند و ... میزان دریافتی یک فوتبالیست در یک فصل با میزان در یافتی یک وزنه بردار یا کشتی گیر یا یک والیبالیست یا یک شمشیرباز یا...در طول عمر ورزشی اش!!! البته با در نظر گرفتن اینکه همه ی این عزیزان کار طاقت فرسای فیزیکی می کنند نه کار سهل و ممتنع فکری و هنری!!!
در خصوص کار فکری و علمی و هنری هم می توان اهلش را با هم مقایسه کرد؛مثلا مقایسه ی حقوق در یافتی دو معلم آموزش و پرورش و دانشگاه-البته نام ایشان استاد است نه معلم- و دست بر قضا هر دو هم دارای یک نوع مدرک در یک رشته ی واحد از یک دانشگاه واحد هستند! مثلا دکترای ادبیات از دانشگاه دولتی تبریز . منتهی یکی در آموزش و پرورش تدریس می کند و دیگری در دانشگاه و اتفاقا آن که در دانشگاه تدریس می کند ساعات کارش از همکار آموزش و پرورشی اش هم کمتراست! و حقوق و مزایای در یافتی اش فقط چندین برابر از او بیشتر است!!! - البته چنین است که بسیاری از معلمان عزیز آموزش و پرورش به آرامی رخت به دانشگاه می کشند و استاد می شوند و یک چند به استادی خود شاد می شوند و حق نان و نمک آموزش و پرورش را می فراموشند !!! - یا مقایسه ی دستمزد یک بازیگر سینما در یک فیلم با میزان دستمزد یک بازیگر تئاتر یا یک نقاش یا خطاط یا مجسمه ساز یا سفالگر یا میزان حق التالیف یک نویسنده یا پژوهشگر یا... که همگی از جنس هنرند و کار فکری و ذوقی،اما این کجا و آن کجا؟؟؟!!!
حال با خاتمه دادن به این مقدمه ی نسبتا مفصل که نقل شد، پاره ای از قیاسات را که می تواند به بهبود اوضاع بینجامد ذکر می کنیم؛/مقایسه ی عملکرد یک یا چند وزیر در دوره ی وزارتشان در یک یا چند دولت در داخل کشور با وزارت های مشابه در چند کشور دیگر/ مقایسه ی عملکرد و کارایی و بازدهی دوران تصدیگری چند مسئول در یک وزارتخانه یا اداره ی کل با همکارهایی از جنس خودشان در دوره های مختلف/ مقایسه ی عملکرد چند دولت در دوره های چهار ساله در زمینه های توسعه ی فکری و فرهنگی و هنری و سیاسی و اقتصادی با تکیه بر آمارهای موثق/ مقایسه ی توسعه ی انسانی و در آمد سرانه ی ملی افراد یک کشور در دوره های مختلف با کشورهای دیگر/ مقایسه ی نقد پذیری و توجه به آراء عمومی در چند دولت با دولت های همسطح دیگر در داخل و خارج/ مقایسه ی فساد مالی در ارکان دولتی و اداری چند کشور همطراز یا حتی در یک کشور در دوره های مختلف/ مقایسه ی برنامه محوری یا فرد محوری در چند وزارتخانه در دوره های مختلف / مقایسه ی نظام تشویق و تنبیه و میزان نظارت بر عملکرد مسئولین در چند دولت با دولت های مختلف در داخل و خارج/ مقایسه ی جایگاه اهل علم و هنر و فرهنگ در چند دولت و تطبیق آن با کشورهای دیگر/ مقایسه ی میزان ارزآوری بر اثر صادرات و خروج ارز بر اثر واردات در چند دولت با دولت های خارج هم سطح/ مقایسه ی ارتقاء فکری و سلامت جسمی افراد جامعه در دوره های مختلف توسط دولت های مختلف با استانداردهای جهانی/ مقایسه ی آزادی مطبوعات و فضای باز سیاسی در دولت های مختلف و تطبیق آن با استانداردهای جهانی/ مقایسه ی نرخ بیکاری یا اشتغال در دوره های مختلف و بررسی وضعیت آن نسبت به اوضاع جهانی/ مقایسه ی افزایش امید به زندگانی در دوره های مختلف در یک کشور و سنجش آن با استانداردهای جهانی/ مقایسه ی تولید علم در یک کشور در دوره های مختلف با استانداردهای جهانی/ مقایسه ی سلامت قکری و اخلاقی و عاطفی و ... افراد یک جامعه در دوره های مختلف و سنجش آن با وضعیت مطلوب و آرمانی/ مقایسه ی نظام آموزش و پرورش یک کشور با کشورهای دیگر و بررسی ضعف ها و قوت های آن برای رسیدن به وضع مطلوب/ مقایسه ی میزان تجمل گرایی یا ساده زیستی افراد یک کشور در دوره های مختلف و تبعات حاصل از هر دو/ مقایسه ی نقش رسانه ی ملی و مطبوعات در ارتقاء قانون مداری و ترویج فرهنگ صحیح در راستای هر چیز با رسانه های سایر کشورها/ مقایسه ی میزان بودجه ی اختصاص یافته به آموزش و پرورش و پژوهش در کشور ما با سایر کشورها و نتایج حاصل از آن/ مقایسه ی میزان مطالعه و فرهنگ تفکر محوری در کشور ما با سایر کشورها و تبعات حاصل از آن/ مقایسه ی میزان نخبه پروری وجایگاه فرهیختگان در کشور ما با سایر کشورها و نتایج آن/ مقایسه ی میزان تجلیل و تکریم قهرمانان ملی در کشور ما با سایر کشورها و تبعات مثبت آن/ مقایسه ی تیراژ کتاب و تنوع عناوین و موضوعات آن در کشور ما با سایر کشورها/ و قس علی هذا ...
رندی از رندان پس از مطالعه ی این رساله تذکرات و پیشنهادهایی داد که عینا نقل می شود؛/ مقایسه ی قیل و قال با شور و وجد و حال/ مقایسه ی عیاری و شرف و ناموس با الواطی و بی شرفی و سالوس/ مقایسه ی بندگی حق و دل بردگی با دو رویی و بردگی و سر سپردگی/ مقایسه ی ایستادگی مردم استوار و صبور با بی تابی ها و زوزه های کلب عقور/ مقایسه ی بحری در کوزه با کوزه ای در بحر/ مقایسه ی تقوی و دیانت و قضیلت با تقوی ستیزی و ثروت اندوزی و رذیلت/ و ...
