اؤیکو

✍ چاییم ماسانین اوستونده بوزلامیشدی!

پاییزین پوزغون گونلرینین بیرینده، ائودن چیخیب دلی آداملار کیمی باش آلیب گئتدیم.
بیر زامان اؤزومه گلدیم گؤردوم کی، داغ یولونو قاتمیشام قاباغیما گئدیرم!
یاز اولسایدی یئنه بیر سؤزودو آمما پاییزین قیسسا گونلرینده داغدا نه واریدی، اؤزومده بیلمیردیم!
گون اییلیردی آمما من گئری قاییتمادیم. هر نه اولاجاق اولسون دئیه یولوما دوام وئردیم.
قو ووروردون قولاق باتیردی. انس دن _ جین دن خبر یوخودو. سایخاشلیق آدامی قورخویا سالیردی.
هردن بیر خیشیلتی گلیردی قولاغیما، بیلمیردیم ایلان_ چایان سسی دی یا قوروموش اوتلارین سسی!
هردن اؤز ایچیمه جوموب اوشاق ایکن بو یوللاردان نه قدر گلیب_ گئتدیییمی، کیملری گؤردویومو، گؤردوکلریمدن کیملری ایتیردیییمی دوشونوردوم.
گئت ها گئت، گئت ها گئت، یئتیشدیم گدیک آیاغینا. باشلادیم داغ باش _ یوخاری قالخماغا. بیر آز گئدندن سونرا اوره ییم تؤوشه دی. یاواشیدیم. نفسیمی دردیم. نه ایسه، یورغون_آرغین گدیگین باشینا چاتدیم. اوزاقدا بیر قارالتی لار گؤردوم. آرخاجدا قویون اوتلاییردی. کور چشمه نین قیراغیندا ایکی دانا چوبان چای قویوردولار. چوبان ایتلری منیم هنیرتیمی ائشیتجک آیاغا دوردولار.
چوبانلار ایتلرینین دورماغیندان دیکسیندیلر. اویان _ بویانا باخیب منی گؤردولر. ایتلر هورمه یه باشلادیلار. چوبانلار ایتلری ساخلاشدیردیلار. یئتیردیم چشمه باشینا. چوبانلارین بیری منی گؤرجک، تانیدی. گؤزلرینده بیر سئوینج یاراندی. یولداشی منه هویوقموش باخیردی. سیفی عمی منی یولداشینا تانیتدیردی. _ حاج میرمهدی آغانین اوغلو میرحسین آغادی، دئدی.
کئف _ احواللاشدیق. سیفی عمی سئوینجک مندن سوروشدو: _ آغا میرحسین آ، سن هارا بورا هارا؟ یول آزمیسان می؟ پاییز گونو داغدا نه ایشین وار؟ اؤزوده آخشام چاغی، الی یالین، چای سیز _ چؤرک سیز!
گولومسه ییب، گلمیشم گؤرم سیزلر نه کئفه باخیرسیز دئدیم.
سیفی عمی منه قئیقاجی باخیب، آللاه بو کئفی کسسین دئدی!
سیفی عمی نین یولداشی بیز دانیشا_ دانیشا اوجاق قیراغیندا اولان قومقومادان بیر چای سوزوب قاباغیما قویدو. بیر زادلاری اولمادان اوتانا_ اوتانا اوزومه باخیب بیردن آج اولارسان دئدی.
یوخ آجلیغیم یوخدو، دئدیم.
چایی خورتو _ خورتو ایچیب، سیفی عمی نی دانیشدیرماغا باشلادیم.
سؤز اوردان _ بوردان چکیلدی گئتدی قدیم چاغلارا. سیفی عمی چشمه نین قیراغیندا اولان قوجامان سویود آغاجینی گؤسترر کن، باشلادی بیر قدیم خاطیره دئمه یه.
_ لاپ گنج چاغلاریندا یئنی _ یئتمه بیر جاوانی ایدیم کی باشلادیم چوبانلیغا. یازین قیرخ بئشیندن اویانا قویونو چیخارداردیق داغا، داها یای دان بیر آی گئدینجه کؤیشه نه قاییتمازدیق. آرادا _ سیرادا کنده گئدیب حامام ائله ییب، پالتار دگیشردیک. آداخلیسی اولان دا گیزلینده بیر آداخلی بازلیق ائله ییب قاییداردی قویونون یانینا.
نه ایسه، ائله او ایللرین بیری، یای دان بیر آی گئدن سورونو داغدان کؤچوتدوک کؤیشه نه. او زامان بیر قوردباسار آلاش ایتیم وار ایدی. ایت دئمه آسلان دئ! قافلان دئ! یئلدن یئیین! اود پارچاسی. آیی دان گوجلو! آییق _ ساییق.
اون دانا قوچا _ قویونا دییشمزدیم. آلاشیمین قورخوسوندان بیر جاناوار سورونون هنده ورینه دولانا بیلمزدی. گئجه لر گؤزونو یوممادان سورونون دوره سینه دولاناردی.
نه ایسه، جانیم سنه دئسین آغا میرحسین آ. بیز کؤیشه نه کؤچمکده؛ بیزیم بو آلاش بیر داش اولدو دوشدو قویویا! سو اولدو باتدی یئره. یوخ اولدو کی یوخ اولدو. ایکی الیم اولدو بیر باشیم. آللاه گؤره سن بو ایتین باشینا نه گلدی؟ قاراچی لار توتوب آپاردی می؟! ایلان چالدی می؟! سیلدیریمدان دوشدو مو؟
بس من ایندی اونسوز باشیما هارانین داشینی سالیم؟! آلاش اولماسا سورونو نئجه قورویا بیللم؟! بو نه ایش ایدی گلدی منی تاپدی؟ بئله ده بیر ایش اولارمی؟!
گئجه _ گوندوز فیکریم قالمیشدی آلاشین یانیندا. بیلیردیم کی، بو ایشین ایچینده بیر ایش وار. آلاشین باشیندا بیر ایش اولماسایدی سورونون یانیندان قیراغا چکیلمزدی. داواری بیر گؤز قیرپیمی گؤزدن قویمازدی!
نه ایسه، دؤرد گوندوز دؤرد گئجه، داواری کؤیشنده اوتاراندان سونرا یئنه قایتاردیق داغا ساری.
آخشام چاغی ایدی کی، سورونو آستا _ آستا ائندیردیک کور چشمه نین یانینا. او سؤیودو گؤرورسن؟ نه گؤرسم یاخشیدی؟
گؤزون یامان گؤرمه سین، بیر قارالتی ساتاشدی گؤزومه، بیرده باخدیم گؤردوم آلاش اوزانیب قالیب سویودون دیبینده! دئدیم؛ ائویم ییخیلیب، ائله دوز بیلمیشدیم او حیوانی ایلان سانجیب. تله سیک قاچدیم باشی اوسته. اویان_بویانینا دیققتله گؤز گزدیردیم. یارادان_زاددان گؤرمه دیم.‌ حیوان ماغمین باخیشلا گؤزلرینی ائله کی آچا بیلدی. گؤزلرینده بیر سؤز وار ایدی. سانکی دئییردی: یاخشی واخت گلیب چاتدین داها منلیک ایش قالماییب. ایندی آرخایین اؤله بیللم! گؤردوم حیوانین راماغی قالماییب. هله _ هلدی جانی چیخسین. بیرده گؤردوم دئمه به چؤرک شالیمیز قالیب بوردا، بو یازیق حیوان دا اونو قوروماق اوچون یانیندان قیراغا چکیلمه ییب. حیوان آلاشیم آجیندان اؤله _ اؤله شالدان اولان چؤرک لره دیلینی ده وورماییب! بوغازیم بیچیلدی. منه بیر دلی آغلاماق گلدی. او حالدا، تله سیک قاچدیم قویونلارین بیرینین سودوندن بیر آز ساغیب گتیریب قاشیق_ قاشیق آلاشین بوغازینا تؤکدوم. گؤزلرینه بیر آز ایشیق گلدی. بیر آز چؤرک دوغراییب سودون ایچینده ایسلاتدیم. یاواش _ یاواش قویدوم آغزینا. زور _ زوراکی بیر _ ایکی تیکه اودا بیلدی. گؤوده سینی چوخ زورلا ترپتدی. اوره ییم بیر آز یئرینه گلدی. اوزونه باخارکن دئدیم: آی حیوان سن بو ایشی نییه گؤروردون آخی؟! چؤرک قاباغیندا قالا_ قالا آجیندان اؤله جه یدین؟!
آلاش سانکی دیل بیلیر؛ باخیشی ایله منه آنلاتدی کی، اؤلردیم آمما باغلی شالین ایچینده اولان چؤره یه دیلیمی وورمازدیم!
آلاش یاواش _ یاواش جانا گلیردی. منه دونیانی وئرسه یدیلر او قدر سئوینمزدیم. دریندن سئویندییمده غریب خیاللارا دالیردیم.
ایچیمدن مین _بیر جور فیکیر_خییال کئچیردی. آللاه بو حیوانلاری نه سایاق یارادیب گؤره سن؟ بیر حیواندا نه قدر دوشونجه اولار بیلرمیش؟ بیز آداملار... کاش ...
سیفی عمی نین گؤزلری یاشا دولوردو. کئچه جه یین کوچه لرینده سئیر ائدیردی. خیال قوشو اوچوب گئتمیشدی. هارالاردایدی بیر اؤزو بیلیردی. او آندا خیالیندان نه لر کئچیردی، بیلمیردیم، آنجاق امینم کی آلاشینی دا اورک دولو نیسکیل له خاطیرلاییردی.
منی ده اؤزویله چوخ اوزاق چاغلارا آپارمیشدی.
آخشام سویوغونو جانیمدا دریندن دویوردوم. یوخودان آییلان آدام کیمی یاواش _ یاواش اؤزومه گلیردیم.
سیفی عمی ده بیر آزدان اؤزونه گلیب، یولداشینا ایشاره ائله دی کی، دور سورونو ییغ بیر یئره بئواخت اولمامیش یولا دوشک.
من ده سورونون توز _ توپراغینا دوشمه ییم دئیه جلد آیاغا دوروب چوبانلارلا ساغ اوللاشدیم.
بیلمه دیم هاچان گدیکدن دره یه ائندیم، دره دن هاواخت دوزه چیخدیم.
گون چوخدان باتمیشدی. ائله کی، شافاق دا چکیلمیشدی.
آلا تورانلیق اولموشدو. داها قورد _قویون دان سئچیلمیردی.
کندین چیراغلاری اوزاقدان قورد گؤزو کیمی ایشیلداییردی.
بیلمه دیم او اوزون یولو نئجه گلمیشم!
قاپیدان ایچری گیرنده آنامی گؤزو یولدا گؤردوم. نییارانلیق اوزوندن یاغیردی، آمما اوزومه گلمه دی. یئتردی کی، باشی سویوق اوغلو هاردایدی سا، ساغ _ سلامت گلیب ائوه چاتیب...

حیات یولداشیم منه هویوقموش باخارکن؛ _ بو اوچونجو چایین دی کی ماسا اوسته بوزلاییب دئییردی.
من "حیوانلار حیکایه لری" کیتابیمدا، چوبان سیفی نین آلاشینین حیکایه سینی یازیردیم...
#میرحسین_دلداربناب
۱۳۹۹/۰۳/۰۳

مرگ آواها (بخشی از کتاب مونوگرافی بناب)

 

مرگ­ آواها «اوخشامالار»

مرگ از دیرباز ناگشودنی­ ترین راز زندگی بشر بوده است. حکیم‌ترین حکیم‌ها در مقابل معمّای مرگ سر تسلیم فرود آورده‌اند و راه چاره ­ای برایش نیافته ­اند.

هر دردی را دارویی یافته‌اند امّا داروی مرگ را هرگز. نیش مرگ را نه نوشی پیدا شده است و نه نوش دارویی! رازناک­ترین اتّفاق زندگی بشر از بدو خلقت تا به امروز مرگ بوده است. معمّایی بزرگ و حیرت آور. گره در گره چونان کلافی سردرگم. لیلاج­ ها مات این بازی سحرانگیز. قافله ­ی عمر در گذر. نسل از پی نسل. سده­ ها از پی سده ­ها. هزاره­ ها از پس هزاره­ ها. این ره دور هرگز به پایان خود نرسیده است. نه اعتمادی به رسیدن و نه اطمینانی به آرمیدن. نه چونان سبزه امیدی به بردمیدن.

 بشر همواره در چالشی دائمی برای جاودانه ماندن بوده است. در جستجوی آب حیات. مانایی. نامیرایی. حضوری ابدی. جستن از چنبر نیستی. هستی را فرو نهشتن. امّا مرگ این امکان را از او واستانده است. «درد جاودانگی» بزرگترین دغدغه­ ی ذهنی فیلسوفان بوده است.

مرگ ­آواها «اوخشاما -oxşama»ها یا «آغی-ağı»ها سوزناک‌ترین و تلخ­ ترین واگویه‌هایی هستند که بطور خیلی طبیعی و بدون هر گونه اندیشه­ ی قبلی و هر نوع تصنّعی، فی­ البداهه از عمق وجود هر داغدار، عزیز از دست داده‌ای به غلیان درآمده‌ است.

سلاحی نه کارآمد و کارساز، امّا در دست. ظهور خالص‌ترین و ناب‌ترین احساسات درونی هر فرد، بدون هیچگونه تعمّد و تأمّل.

واکنشی در برابر اتّفاقی. نه گریزی از آن و نه گزیری. چاره ­ای نه بغیر ناچاری. چاره تسلیم است و رضا. هر آفریده ­ای روزی به دیدارش مبتلا.

تلخناک ­ترین آواز روان. دردناک­ترین مویه­ های روح. مرگ ­آوا. اوخشاما. آغی. سیزیلتی. نیسگیل.

 مختصر و مفید. کوتاه و در عین حال عمیق. جان­کاه و استخوان­ سوز. احساسی به لطافت باران و به نرمی نسیم صبحگاهی. جاری به سان رود. پاک همچون قطرات شبنم. با اینهمه تاب­ ستان مانند هرم تابستان. از پای درآورنده همچون سرمای شب­های دراز زمستان. باد سیاه. آه. آه.

حتّا سنگدل‌ترین افراد هم پس از شنیدن هر مرگ­ آوایی عنان اختیار از دست داده و اشکی می‌افشاند.

راستی چه اعجازی نهفته است در این کلمات کوتاه که به سان مرواریدهای ظریفی در کنار هم چیده شده‌اند.

ساده. صمیمی. بی تکلّف. صادقانه. برآمده از دل. بی هیچ ترتیبی و آدابی. نوای بی نوایی. رنگی از بی رنگی. غلیان مهر. جوشش عاطفه. کوشش اندیشه.

مرگ­ آوایی آمیخته با آوای مرگ. اعجاز کلام و کلمات. گریستن واژگان. مویه­ ی روان. افسون عبارات. تنیدن نیستی در هستی. سماع زبان. پای­کوبی سخن. دست افشانی حروف. شعری از سر درد تنهایی. شعوری فوران کرده و شعرافشان.  بسطی آمیخته به قبض. قبضی گره خورده به بسط. آوایی از سر استیصال. جنونی سر به صحرای عشق نهاده. لیلایی به دنبال مجنون. مجنونی رها شده از دام فنون. فرو ریختگی هر سامانی ساختگی. پروازی بی بال. پرزدنی در بی نهایت. سفری در خود. سیری در بی­مایی. حضیضی به دامن اوج آویخته. اوجی فروکاسته در پای خاکساری. چه ­ها و چه ­ها. بیان عاجز از وصف این یله­ گی برخاسته از سویدای وجود. از کجا تا ناکجا!

در آنی به تلاطم در می‌آورد، دریای آرام وجود انسان‌را. رخنه در تار و پود می­ کند. سیر می‌دهد انسان را در عوالمی ناشناخته. می‌شکافد صخره‌ی صمّای قلوب منجمد را. باغ عاطفه را به رویش درمی­آورد. هزاران تصویر برمی ­آورد از یادهایی بربادرفته. خاطراتی محو و گم شده. روزگارانی سپری شده. بودهایی نابود شده. آوار غمی جانکاه بر وجودی گرفتار حیرت. غبطه. حسرت. آه و فغان. طوفانی برآمده از جان. بیکرانه ­ای افق در افق. انسانی تنها مانده در برابر این همه حیرانی. واگذاشته با خاطراتی گم و مبهم.

 آبی بر آتشی. مرهمی بر زخمی. قطره قطره اشک گرم. کوه کوه آه سرد. عالمی دریغ و درد. چنین است که مرگ­ آوا دست به کار می ­شود. مرهمی زودگذر بر جراحتی ابدی.  قرار می‌دهد هر بی‌قراری را. بی‌قرار می‌کند هر صاحب قراری را. جامع اضداد. آب و آتش. آتش و باد. باد و خاک. کدام ققنوس سر برخواهد آورد از این خاک و خاکستر؟ چه می‌کند با ذهن انسان مشتی کلمات به ظاهر بی‌جان؟ کجاها می­ برد انسان را این سان؟! آه! آه!

میرحسین دلداربناب

فولکلور(بخشی از کتاب مونوگرافی بناب) به قلم میرحسین دلداربناب

فولکلور (ادبیّات شفاهی مردم)

دستاوردها و آفرینش­های ذوقی و هنری و فکری و معنوی هر ملّتی که از نسل‌های گذشته سینه به سینه و دهان به دهان بطور شفاهی «آغیزدان - آغیزا» منتقل شده است را فولکلور می‌گویند.

با مطالعه‌ی فولکلور هر قومی می‌توان به عمق احساسات، تأمّلات فکری – فلسفی، زیبایی­شناسی، اندیشه‌ها و باورهای آن قوم پی برد و فراز و نشیب زندگی مادّی و معنوی و تاریخی و سرگذشتش را بررسی،  بازخوانی و بازسازی کرد.

ادبیّات شفاهی هر قومی، سلف ادبیّات مکتوب آن قوم به شمار می­رود. از این نظر در روزگاران بسیار کهن، هر قومی کیستی و چیستی خود را با ادبیّات شفاهی خود به جهان و جهانیان عرضه داشته است.

این نوع ادبیّات، از پیشینه­ای به درازای پیدایی زبان برخوردار است.

از آن جایی که هر نوع تفکّر و اندیشه­ای به مدد کلمات امکان می­یابد، لذا اوّلین بارقه ­های اندیشه­ورزی را نیز در این نوع ادبیّات می­توان سراغ گرفت.

با پیدایش زبان و به تبع آن ادبیّات شفاهی، انسان­ها زیستنی هستی ­مند، اندیشه­ورزانه، هدف­دار، هویّت ­مدارانه، منطقی و آگاهانه را با استفاده از عنصر خیال، عاطفه و کلام در پیش گرفته­ اند.

پیدایش زبان امکاناتی را برای بشر فراهم نموده است که از دسترس هر موجود دیگری غیر از انسان خارج بوده است.

انسان به واسطه ­ی زبان، درد جان سوز هبوط از فردوس برین را به شیرینی عروج عارفانه تبدیل کرده است.

سیری از فرش تا عرش. پرواز مرغ جان در هوای سیمرغ نهان. بال گشودنی از خاک تا افلاک. معراجی با براق کلمات تا عوالم لمعات. بار کردن اندوه ازلی بر گرده­ی واژگان. صید گوهر دانایی. باریابی به حریم دوست. قطره ­ای گمشده در آرزوی دریا.

زبان لطیفه ­ای است غیبی که با ترانه ­های شیرین و بها نه ­های رنگین، سنگینی داستان هبوط را سبک­تر نموده و قفس تن را برای مرغ جان تحمّل کردنی ­تر ­ساخته است.

بدون تردید ادبیّات به مثابه­ ی خون تازه ­ای است که در رگ­ های زندگی جریان یافته و ملّت­ ها را سرپا نگه می­ دارد. به همین سبب تاریخ واقعی ملل را باید در ادبیّات آنان جستجو کرد.  

کنکاش یک پژوهشگر مردم­ شناس در چند و چون فرهنگ شفاهی مردم، کمتر از جستجو و کاوش یک گذشته ­پژوه و باستان ­شناس خبره در اعماق و زوایای یک اثر سترگ باستانی نیست.

اگر باستان­ شناس دانشمند در صدد است به مدد محسوسات، نقبی به هزار­توی ذهن و اندیشه و ذوق گذشتگان بزند، پژوهشگر مردم ­شناس نیز به کمک فرهنگ شفاهی باز مانده از پس هزاره ­ها به شناسایی ظرایف و طرایف ذوقی و ذهنی و خیالات دور و دراز و زیبایی شناسی و باریک بینی مردمان دیرزیسته ­ی روزگاران کهن می ­پردازد.

چه بسا که حاصل تأمّل و تعمّق یک پژوهشگر مردم ­شناس بر روی واژه ­ای یا عبارتی یا مثلی یا کنایه­ای و از این قسم، نتیجه ­ی زیبایی­ شناختی، روان­شناختی و انسان­ شناختی عظیمی در بر داشته باشد.

یافتن یک عبارت و اصطلاح و ایماژ متروک یا رو به فراموشی، کمتر از یافتن یک عتیقه ­ی زیرخاکی گران سنگ نیست، چرا که هر دو آیینه ­ی تمام نمای ذوق، هنر، احساس و اندیشه­ ی گذشتگان در گذشته است و حلقه­ ی ارتباط بین نسل حاضر با نیاکان دیر زیسته­ ی خویش می­ باشد.

با این نگرش، پژوهش­ های مردم­ شناختی در حوزه­ ی فولکلور اهمّیّتی چند برابر می­ یابد.

فرهنگ شفاهی هر ملّتی واکنش ­های دقیق، ظریف، جلوه­ گاه عظیم و درخشان خیالات باریک، ذوق­ های لطیف و اندیشه ­های عمیق آن ملّت است، در مواجهه با اتّفاقات و وقایع زندگانی در پهنه­ ی عظیمی به بلندای روزگار.

ادبیّات شفاهی از آن جایی که سلف و زیربنای ادبیّات نوشتاری می­ باشد لذا ادبیّات هر تیره و تباری - چه از نوع شفاهی و چه از نوع  نوشتاری آن-  اعلام موجودیّتی است جدّی و در انداختن طرحی نو و ساختن جهانی آرمانی و سرشار از عواطف لطیف انسانی و خیالات ظریف و بدیع است که از تلخی واقعیّات زندگی می­ کاهد و زیستن را امکان پذیر می­ کند.

نسبت و جایگاه هر قوم و ملّتی در جهان با فرهنگ و ادبیّات او شناخته ­شده و رقم می­ خورد.

ادبیّات آن طرفه نگاری را می­ ماند که دیدارش نه تنها نظربازان را از خود بی­خود می­ کند بلکه رخنه در دین و ایمان پارسایان از دنیا بریده می­ اندازد.   

در یک کلام ادبیّات به معنای عام و شکل شفاهی آن در معنای خاص به لحاظ پیشینه ­ی بسیار دیرینه ­اش، طومار بلندبالا و کارنامه­ ی مستند ذوق ­شناسی، معرفت ­شناسی، زیبایی ­شناسی، نگاه به جهان پیرامون، هستی ­شناسی، چیستی، کیستی و تبارنامه ­ی انسانی هر قوم و ملّتی است. 

بخشی از کتاب مونوگرافی بناب به قلم میرحسین دلداربناب

#دلداربناب  

یاشام

خوروزلار بانلاییر

گونش بویلانیر

سحر گؤزلرین اوغوب یوخودان دورور

یئنه باشلانیر

ایکی اوزلو سلاملار

یالانچی گولوشلر

سویوق باخیشلار!

بوغازیم دویونله نیر

ایچیم بورخولور

سحر ایکیندییه قوووشور

ایکیندی یورغون آخشاما

گئجه قارانلیق چیله ییر کوچه لره

ایتلر هورور

خومار اوفوقدا ایشیقا دوغرو

بیر یورقون کروان یورور...

         میرحسین دلداربناب

بیر یئنی بایاتی

گؤزلریمده یاش قالدی

اوره گیمده کاش قالدی

کیشی لر بیر بیر کؤچدو

یئر یوردلاری بوش قالدی.

(دلداربناب)