در باره ی یک نویسنده / ژرژ پرک (67)
ژرژ پرک (Georges Perec)ژرژ پرک (1936-1982) بیگمان یکی از جالبترین و در عین حال تاثیرگذارترین نویسندگان معاصر فرانسوی است. مرگ نابهنگام او بر اثر سرطان در 46 سالگی بیشک فرصتهای فراوانی را از این نویسنده بااستعداد گرفت. اما در همین زمان کم نیز آثار پرک در فرهنگ معاصر فرانسه ماندنی، تاثیرگذار و هدفمند بوده است.
ژرژ پرک مدتها طراح جدول کلمات متقاطع در یکی از روزنامههای مهم پاریس بود و بیدلیل نیست که در آخرین و مهمترین کتابش یعنی "زندگی، طرز مصرف" که در 1978 پس از صرف ده سال نگاشته شد، از قهرمان اصلی خود "بارتلبوت" یک دوستدار حرفهای پازل میسازد. بدین ترتیب آثار پرک شدیداً تحت تاثیر بازی با واژگان قرار دارد و این بازی قبل از هر چیز یک بازی بینامتنی است. پرک که خود آثار فراوانی را مطالعه کرده بود به شدت تحت تاثیر آثار رمون کنو بود.
منتقدین فرانسوی بر تاثیر فراوان گوستاو فلوبر (مخصوصاً رمان ناتمام بووار و پکوشه) در تمامی آثار پرک تاکید میکنند. باید به رابطه دوستی و نزدیکی بین ژرژ پرک و رمون کنو به لحاظ تاثیر فراوانی که بر نوشتههای پرک تا پایان عمر ادبیاش گذاشت اشاره کنیم. رمون کنو در سال 1960به همراه دوست ریاضیدانش (فرانسوا لولیونه) کارگاه ادبیات بالقوه "اولیپو" را تاسیس کرد که هدف آن آفرینش ساختارهای نوین شعر و داستان بود.
رمون کنو که به لحاظ ساختارشکنی و نوآوریهای فراوانش در رمان معاصر فرانسه شهرت فراوانی دارد، دو کتاب مهم خود یعنی «رازی در مترو» و «پرواز ایکار» را تحت تاثیر فعالیتهای کارگاه اولیپو نوشت. نزدیکی پرک با این محفل ادبی نیز همان طور که اشاره شد به گونهای سرنوشت آثار پرک را رقم زد. از سوی دیگر ژرژ پرک زمانی به خلق آثار خود پرداخت که موج اصلی رمان نو و نویسندگان این نحله ادبی همچنان فعال بودند.
تجربههای خلاقانهای که نویسندگان بزرگی چون کلود سیمون و ناتالی ساروت در حیطه زبان فرانسه انجام دادند، تاثیر فراوانی بر رماننویسی معاصر فرانسه گذاشت. شاید بتوان یکی از حیرتآورترین نمونههای امکانات متعدد «رمان نو» را کتاب "زندگی، طرز مصرف" پرک دانست. این کتاب مجموعه درهم ریختهای است متشکل از داستان زندگیهایی معمولی و مبتذل یا اگر بهتر بگوییم خارقالعاده که در یک ساختمان مسکونی به وقوع میپیوندد؛ همراه با فهرست کاملی از مکانها و اشیا که به صورتی آشفته حضوری نابهنگام دارند و این در حقیقت اعتقاد پرک به رسالت ادبیات و رمان است که معتقد بود عمل نوشتار و خواندن میتواند به آشفتگیهای اطراف ما نظم و اصولی بدهد.
کتاب "زندگی، طرز مصرف" با مقدمهای درباره هنر پازل آغاز میشود که به تعبیر پرک استعاره هنر رمان و همین طور استعاره زندگی و هستی انسان است. پرک معتقد بود رماننویس تصمیم میگیرد، محاسبه و تحقیق میکند و فعالیت آن دیگری را پیشبینی میکند. به همین ترتیب است ماجرای فاعل زنده که وظیفهاش بازسازی تصویری به هم ریخته است که ضرورت حیاتی انسان در دنیا است.
رمان "چیزها" اولین کتاب ژرژ پرک است که در سال 1965 منتشر میشود و در همان سال نیز برنده جایزه "رنو دو" میشود . زندگی واقعی "ژروم و سیلوی" در حقیقت بسیار محقرانه است. دانشجویانی هستند غیرممتاز که بدون مدرک تحصیلی قابل توجهی وارد زندگی حرفهای شدهاند. جوانانی خرده بورژوا که هدف ثروت اندوزی ذهنشان را مهآلود کرده است. داستان در آغاز سالهای دهه 60 میلادی میگذرد. جنگ الجزایر در جریان است و سیاستهای شارل دوگل که در فرانسه به "گلیسم" معروف است. ژروم و سیلوی که شاید بتوان گفت در حوزه روانشناسی اجتماعی فعال هستند، مشغول نظرخواهی از مصرفکنندگان هستند:
«خوش دارید رختخوابتان چه شکلی باشد؟»، «درباره ماشین رختشویی خودتان چه نظری دارید؟» کتاب در حقیقت هجو تندی است بر ضد جامعه مصرفگرا و مصرفزده فرانسه در آن سالها و از این رو در ابتدا با استقبال محافل فرهنگی فرانسه روبهرو و به عنوان (رمانی جامعهشناسانه) پذیرفته شد، ولی رفته رفته از اعتبار این اثر کاسته شد و تنها به عنوان رمانی که تحت تاثیر آثار فلوبر نوشته شده، مورد تمجید قرار گرفت.
کتاب "چیزها" به مراتب بیش از آن چه در آغاز به نظر میرسید، شرح حال خود پرک است. ژروم و سیلوی به هیچ رو شخصیت هایی جامعهشناختی نیستند، بلکه آنان در دل آن رابطهای جای دارند که بعدها همواره فکر پرک را به خود مشغول داشت، یعنی هویت وابسته به چیزهای مبتذل؛ دوری از ابتذال و امر مبتذل همواره ذهن پرک را به خود مشغول کرده بود.
ژرژ پرک در رمان "ناپدیدشدگی" که بی شک متهورانهترین اثر او است، بازی جالبی با حروف انجام میدهد تا بار دیگر ثابت کند هنر زاییده تقید و التزام است. ناپدیدشدگی با ظواهری از رمان پلیسی (ناپدید شدن شخصی به نام آنتوان ووال و سپس تعدادی دیگر در اطراف او) آغاز میشود. این کتاب به لحاظ نگارشی (لیپوگرامی) است. لیپوگرام متنی است نوشته شده به زبانی کاهیده به یک یا چندین حرف. در این رمان حرف E پربسامدترین حرف در زبان فرانسه غایب است و حتی یک بار هم از آن استفاده نمیشود. ناقدان ادبیات معاصر فرانسه درباره این کتاب اظهار نظرهای فراوانی کردهاند. پیر برونل در کتاب تاریخ ادبیات فرانسه در قرن بیستم میگوید، از آن جایی که این رمان پس از مرگ مادر نویسنده نوشته شده است، فقدان حرف E در این کتاب در حقیقت فقدان مادر است.
پرک در این کتاب قصد دارد قید و بند قاعده صوری را به هم بریزد و با شور و حرارتی مقاومتناپذیر همه تقلبهای ممکن و قابل تصور را برای خود قایل شود. پرک در کتاب بعدی خود "ارواح" که در سال 1972 منتشر میشود، حرف E را پیروزمندانه به رمان خود برمیگرداند که این بیگمان از قریحه طنز و شوخ طبعی فراوان پرک حکایت میکند. ژرژ پرک علاقه فراوانی داشت که منتقدین کتابهای خود را همواره به باد تمسخر و طنز بگیرد.
وجه دیگر آثار ژرژ پرک اشعار او است، هر چند که پرک بیشتر به عنوان یک داستاننویس در ادبیات فرانسه مطرح است، اما دو مجموعه شعر با عناوین "الفباها" و"خاتمه و دیگر اشعار" از او به جا مانده است. شعر ژرژ پرک عمدتاً تحت لوای کارگاه اولیپو و تجربههای زبان محورانه این کارگاه ادبی قرار دارد. پرک بر آن بود که یک سره به آن چه بقایای فن سخنوری بود پشت کند. امکانات نوجویانه و تجربهگرایانه اولیپو نیز این امکان را برای او فراهم کرده بود.
مریم السادات فاطمی/به نقل از کتاب نیوز/
- ۹۱/۰۲/۱۸